'Hlau Suh, Ka Awmpui Che'
Khawvel huapa Kristian Hymn phuahtu lar tak takte an sawi apianga a hming an lam tel fo, E.E. Hewitt tia hriat lar - Eliza Edmunds Hewitt-i hi June 28, 1851 khan lo piangin, nang leh kei ang bawkin a hringnunah harsatnain a nêk ve salh salh fo va. A zirlai a zir zawh veleh phur takin sikul-ah zirtirtu hna thawkin a awm nghal a; mahse, sawi tâk angin, harsatna chuan chu zirtirtu phur leh thatho tak mai chu natna hmangin a bawksawp tir ta hlauh a. A thawhnaah chesual palhin a thazâm (spinal) lamah harsatna a neih phah a. Thla ruk lai chu natna khumah muin a hnathawh pawh chhunzawm thei lovin a awm ta a ni.
Beidawnna leh manganna chuan a natna khumah chuan a rûn zui a; a hringnuna thim chhah tak a paltlang tur awmte chu dâwnin mahni inkhawngaihna leh vanduai bik riauva inngaihnate neiin tu hriat lovin a muttui tlate pawh a hru fai ve fo ngei ang. Mahse, a mite hnena awm zel tiamtu Pathian a hre reng a, harsatna zàn thima hruai luttu chuan hlimna varṭian a hruai thleng thei tih hriain Pathianah a beiseina a nghat thar leh a, a rilru a hah zual chângin a rin Pathianah chuan 'chawlhna' a zawng nawn ṭhin.
A dam kawr lai zing tuk khat chu boruak thianghlim hip a tei chhuakin a kal boh boh a, chutah chuan thilsiam mawi tak takte a hmuh hmangin Pathianin amaha a dah hla phuah thiamna chu a phawrh chhuahsak ta a. Hlauhna zan thim chhah tak a paltlang mek kara a rin Pathianin a thlamuannate chu a rilruah a lo thar a, chutah tak chuan, zing ni chhuak êng mawi tak karah chuan a hla hmasa ber, 'There is sunshine in my soul' tih hla chu a phuah ta a ni.
A la duh tâwk mai lo; a rin Pathianin a hlauhna, manganna leh lungngaihna kara a thlamuanna thu a thinlunga lo thleng fo chu puan chhuah a bâng thei lo va. Pathian thlamuanna leh awmpuina puan chhuahna hla ropui ni reng tawh tur, 'Hlau suh, ka awmpui che' tih hla, tuna kan Kristian Hla Bua no. 435-na hi a testimony hla atan a phuah chhuak leh ta a ni. He hla hi Mizo hla thu nalh taka kan lo neih dan han sawi lawk ila.
Mizoram Chanchin Ṭhain a tuam chhoh tak tak lai khan ringtu hmasate khan kan pi pute hla raw ṭha (poetic diction) te chu hnual suatin an hmu 'sual' ta tlat a. Hei bâkah hian, kan Mizo zia leh zài, chheih leh chài, hunpui leh hun bîkte thlengin an malmâkin an mausàm ta a. Kohhran tih atan a mawi lo tlata hriatna an nei ta fur a ni.
A âwm rêng lah tak a; min enkawltu kan Zosap missionary, Mizo Kristian hmasa te'n an thu a kawi a ngila an zawm em emte khan, eng emaw chenah khawthlang lam tuipui râla an tih dàn hmangin min khaih hruai an tum a. Mizo te'n hla phuahna atan hla thu (poetical words) bîk kan nei a ni tih an hre lo nge, an hre lo der zawk? An hla lehlin leh buatsaihte chu thutluang pangngaiin, ulh leh ingeuh tak takin an siam a. Kan Mizo Kristian hla letlingtu hmasate pawh khan, kohhran inenkawlna khawng tak hnuaiah khan, kha kha a dàn tur rêng emaw tiin ṭawngtluang pangngaiin an rawn letin an rawn siam ve ta zel mai a. Mi tam zawk pawhin Kristian hla chu hla thu ni lovin, ṭawngtluang pangngaia phuah leh lehlin tur emaw an ti ta hial a.
Kan Pastor te zinga hriat hlawh tak Rev. Liangkhaia meuh pawhin chu thil chu a dika ngaiin ṭan a khawh ve a; mahse, tualṭo kohhran lo irhchhuak khân kan hnam zai ngeiin Pathian fak ṭha an tih thu an au chhuahpui thung a. Chutah ram pâwna Mizo zaipawl rawngbawlna neia kal chhuak te'n Mizo hnam zia an pho lan a ngaih tâk ṭhin avang tein Rev. Liangkhaia pawh chu hnam thilah rawn piangtharin a rawn harh chhuak ta a. Kan hnam zia leh zai ngeia Pathian fak hi kan tih tur âwm tak leh thil inrem tak a ni tih a hre chhuak ta a.
L. Keivom pawh khân, "Mahni kalchar (culture) huanga Krista an khung luh hnu hian, Bethlehem leh kalvari te pawh Mizoramah an seng lut a. Chutah zet chuan kraws thiltihtheihna chu a puak darh ta a ni" a lo ti mathlâwn lovin, Zo zia leh Kristianna an kaihkawp thiam chinah Kristianna kha a hma ai zawngin darh chak ta a nih kha.
A ni chiah rêng a, harhna vawi eng emaw zât Zoramah a lo thleng tawh a, hengah te hian hnam dang hlate chuan hmun an chang thûk ngai lo. Khuangpui leh khuangtèin Mizo rilrem tak mai- Patea te, R.L. Kâmlala hla leh Mizo hla thlûk ngeia sak theih fakna hlate chu kan tuipui ber an ni ta fo mai. Sakhuana leh khawvel hmasawnna hian kan hnam zia min thlauh thlak tir tur ni lovin, chhawm nung a, kan hnam thil tihlutu-ah kan hmang tur zawk a lo ni.
Rev. Liangkhaia ngei chuan a harhna thar chan chu a takin a rawn lantir nghal a, Mizo hla raw ṭha ngei mai hmang chungin hla a han cheibawl ve ta a. E.E. Hewitt-i hla ngei mai chu mawi takin a rawn keuh ta a:
"Hlau suh, ka awmpui che
Rangka êng zâm hian,
Ropui chung siar ang,
Ka kawng a rawn èn..."
tiin bul a han ṭan tê tê a, chutah chang 2-naah chuan a aia mawi leh nalhin he khawvel hi hlun lo tur ram a nihzia leh Isua kan tân a awmzia thu chu hetiang hian a rawn keuh leh bawk a:
"Kan vel rose pangpar leh
Lily par an chuai;
Lei ni êng ral hnuin
Thangvan êng rii riai.
Isua, Saron par mawi,
Vul lai a chul lo;
Isua, chunglûm lai nî,
Malin min kalsan lovang"
tiin hmehbel hla thu (metaphor) mawi takin, Mizo tak siin a rawn zam chhuak ta a ni.
Ni, hringnun hian harsatna leh vanduaina a keng tel a, he leia chêng leh khawsa mihring kan nih miau avangin kan pumpelh thei bik lo. Chhûn leh zan a inlan chhawk ang hian kan nunah hian kan duh emaw, duh lo emaw hlimnate leh lawmnate chuan min kiansan a ṭul chang a awm ṭhin a. Harsatna, vanduaina te'n an hmel an thup theih reng bik si loh avangin kan nunah hlauhna, manganna leh lungngaihna te'n hmun an chang ve fo a ngai ṭhin.
Heng harsatna avang hian ngui leh nguai a, chak lo leh châk lo chung chunga nun kan pal liam hrâm hrâm a ngai ṭhin a. Mahse, heng harsatna avang hian engtik lai pawha beidawng a kùn reng tur kan ni chuang lo. Harsatna zan thimah chuan hlauvin, kimki ṭhin mah ila, "I hnenah ka awm zel dawn alawm" tia Josua hnena tiamtu Pathian kha a la pangngai reng fo a ni.
Krista hnung kan zui hian Pathian hian harsatna tel lo khawvel min tiam lo va, hlauhna tel lo hringnun min tiam lo va, mittui tel lo zin kawng min zawhpui a tiam hek lo. Mahse hei erawh min tiam; harsatna khawvelah hian Amah ringtute tân a chakzia hmuhtir fo a tiam a, hlauhna tui fâwn karah thlamuana mak tak min chantir a tiam a, mittui nena zin kawng kan zawh lai paw'n kan hnena awm tlat a, kan lungngaih mittui chu nakinah lawmna mittuia chantir a tiam tlat a ni.
Eng harsatna pawh tâwkin, eng din hmunah pawh dingin, eng ang mihring pawh ni ila; Pathian chuan, "ka hnênah lo kal u la, keiman ka chawlhtir ang che u" tiin thlamuana thu a la sawi reng a ni. Hun leh ni, thla leh kum kan la hman chhoh zelna turah hian vanduaina leh harsatna te'n thla an zar châng a awm leh ngei ang, chu hunah ngei chuan he hla phuahtu'n a chham chhuah hi lo ṭawmpui ve fo la:
"Hmatiang hmuh lâwk loh kawng
Hlauhawm a hnai thei,
A hnai zâwk Chhandamtu'n
'Thlamuang rawh' min ti.
Khua ṭhal sirva tê ang
Lunglai ka lâwm ta,
Hlimin ka zai zêl ang,
'Min kalsan lovang' tiin".
Comments
Post a Comment