Kan Dam Chhan

"Mim ang piangin sial ang kan seilian,

Hai ang tar a pam ralin,

Aw, dam chhan hi nei tak ang i maw,

He khawvel sual khurpuiah"

~ Lalduhzuala

Hmakhawsâng atâ tawh, zawhna khirh leh kherkhiap tak mai - mihring dam chhan hi eng nge? Mihring nun hian awmzia (meaning) a nei em? tihte hi mi ril leh mi fir ber ber te'n an lo inzawtin a chhànna hriat tumin an lo bei tawh ṭhin a; a chhànna pawh a awm rêng em tihte chenin kum sang tam fe chu he zawhna hi an buanin an lo chai fê tawh a, lehkhapuan hlui ber berah pawh an buanna sulhnu bel hén hùn leh phe selh sulh mai hmuh tur a awm a; buan thlu a, hnehna hlado chhamtu erawh chu khawvelah mi pakhat chiah a awm thung!

He zawhna khirh tak hi buan chul theih loh, buan hneh har tak leh mi nazawng buan mi a ni lo; mahse, mihring tungchho a kal, lungfing chin chuan kan nun kawngah, engtik lai emaw chuan he zawhna hi kan inzawt fova, a tlangpuiin kan nuna harsatna leh manganna lian tak kan tawh hunah te, beidawnnain ṭo haw anga min nan lai takte hian he zawhna hi a vawi khatna atan kan thinlungah a lo lêng lut ṭhin.

A dik tak chuan, ngaihtuah ngam tur khawpa beidawnga kan awm hunin he zawhna hi kan thinlungah hmun kan pe phal chauh zawk a ni.

Chutah, a chhànna ngunthlûka ngaihtuaha, zawng tak taktu erawh chu khawvar lam arsi!

Ngaihtuah mah teh, mihring nun hi a ho zâwnga ngaihtuah chuan ho tak a ni asin. Kan piang chhuak a, hna ṭha nei turin theihtâwpin lehkha kan zir a, hna kan nei a, kan thawk a, kan tar a, kan thi. Ṭhenkhat phei chu heng zawng zawng an tih ve hma hian mual an liam thuai a, 'vawi khat pian ve manah' tih thu changchawia thil han tih vena hun eih pawh an nei lo. Kan nun hi heti zawng hi em ni?

Chu mai chu a la ni lo, he kan dam hun chhûng tawi tê kan hmanna hi tawrhna leh hrehawmnaa khat khawvel, natna hmachhawn tura kan pian chhuahna, buaina buan tura kan seilenna, harsatna nunpui tura tual kan lênna, mangang leh lungngaia ni kan vui liam fona hmun a ni.

Dam khaw chhuah tumin dam chhung khawsak relin tuk chhuakin kan thawk a, chak lo leh chau chung chungin chhùn ni kan vui liam a, zanah hringnun ṭahna leh ṭihna te'n min lo hmuak a, tute emaw chu he hringnun ṭihbaiawmna hian an mang ram thleng pawhin a umzui ve mahna!

Hetiang rêng rênga tawrhna tuara hringnun hmang liam mai tur hian em ni kan pian?

Hman lai Grik mite zingah Hedonism an tih kalpuitute chuan, "Ei la, in la, hlim rawh, naktuk maiah hian fam kan chang dawn si a" (eat, drink, and be merry, for tomorrow we die) tih chu thupui berah neiin mihring dam chhan chu nawmsak leh hlimna hi a ni an ti a, thil 'ṭha' an tehna ber pawh eng thil pawhin nawmna leh hlimna min pêk dan azirin zelin an teh a, natna leh hrehawmna min petu apiang chu thil 'ṭha lo' huangah an nawr liam mai thung.

Hedonist te thu châng innghahna chuan mi a lém riau a, a dikna chen pawh a awm ngei ang. Tun dam chhung tawi têah hlim lo fa tu nge ni duh ang? Hlimna leh nawmna ûm lo fa tu nge awm? Mahni tâwkah hlimna leh nawmna tur ûmin kan nitin nun kan hmang a ni lawm ni?

Mahse, 'hlimna leh nawmsakna' ngawt chu mihring dam chhana hman pumhlum ngawt chi a nih chiah em? Hringnun tehfung berah kan hman dawn si chuan tualthattu, thisen chhuah nuam ti mi leh mi fel tak, mi dangte ṭanpui nuam ti mi chu ang khat reng an lo ni ang a, Ted Bundy leh Mother Teresa chu suar khata tla an lo ni dawn asin!

Kan za vai mai hian mahni nuam tih zâwng leh nawmsakna chauh ûmin phe suau suau ta ila, tun ai hian a lêtin kan khawvel chu a rapthlak zawk ang a; nawmna chu natna a ni thuai ang a, hlimna chu hringnun hling, nawmsakna kûnga hrehawmnain par a chhùanna a lo ni ang.

Chuti anih ahnu, mihring ten kan duh a, neih kan tum em em hlimna leh nawmsakna ngawt chu dam chhan tlak a kan pawm dawn loh chuan eng dang nge awm tawh chuang ang le? Nun hian a hranpain awmzia a lo nei meuh maw?

Kum zabi 20-na hun chawhnu lam, Indopui 1-na leh 2-na sawhkhâwk tuar mêk leh tuar zo hlim hlawt khawvel sawrkar hrang hrangte an insingsak sup sup lai khan, khawvelin a hmachhhawn manganna, tawrhna rapthlak tak tak lo hmua lo thlir kiautu, chutiang aṭanga nun awmzia zawta zawngtu French Existentialist an ti tâkte kha an lo chhuak ṭan a. Anni chuan kan nun hian a hranpain awmzia a nei lo va, pianpui dam chhan pawh kan nei lo; chuvangin dam chhan leh nun awmzia chu insiam chawp emaw zawn hmuh chawp tur emaw a ni thung an ti a ni.

An thlirna tlânga aṭanga hringnun kan thlir chuan natna leh hrehawmna tam tak pawh hi khawi emaw aṭanga tum (purpose) nei ràna lo kal ni lovin, tuar theihna khawvelah, tuar thei mihring ni chunga kan awm vang maia tuar hi kan lo ni a, mi ṭha leh felte tawrhnaah chu chu a dik lehzual ang.

Mi fel Job-a hnenah meuh pawh a tawrh chhan hriat tira a awm lohna kha kan kùrpuiin rãu riauin kan hmu a ni thei e; mahse, chhànna pêk a nih loh chhan chu eng dang ni lovin, awmze awm lohna khawvelah leh tuar theihna khawvela  awm a nih ve miau avangin mi fel tak pawh khan a tuar ve a ni mai chauh lo maw?

He Hebrai thawnthu upa tak mai hi tuarna kara nun awmzia zawnna thuziak a ni a, a theology thûkphùm chu thu hran ni se, he thuziakin min hmuh fiahtir a tum pakhat hi kan hmuh hmaih fo ni hian ka hre ṭhin. He awmze nei lo khawvelah hian tuarna awmze nei lo chu kan tuar ve mai a ngaih châng a awm a ni tih hi hmuh thiam mai a har tluk zetin pawm thiam a har ve bawk a-tin ni!

Chutiang zelin mihring tam zawk hi chu, kan piantirh emaw pian hma aṭanga eng thil emaw ti tur emaw ni tur rênga piang kan ni lem lo va, mi dang leh keimahni ngei pawhin kan tihdanglam theih loh, kan zawh ngei ngei tur hringnun nei kan awm lo ang.

Vawiina i nihna, ka nihna, i dinhmun, ka dinhmun hi, kan duhthlanain a siam leh min thlen a ni a; kan duhthlannain a hrin ni lem lo, he khawvel buaina awmze nei lovin min thlen tâk nun nei pawh kan ther fur ang.

Kan nun kal dan tur hi kan kut zalah liau liau a tla a, mawhphurhna phurrit, zalènna ṭihbaiawm chu pêka kan awm avangin, he awmze nei lo khawvelah hian nitin dam chhan insiam chawpin awmze neia nun kan tum a, ka nung mêk bawk a ni. Sum leh pai, larna leh hausakna, nawmchenna leh nawmsakna tin reng, hna ṭha leh zahawm, sakhuana, inngaihzawnna, hmangaihna, eng pawh kan nun khal kal theitu apiang mai hi kan dam chhanah kan hmang ṭhin a ni.

Eng pawh mai hi kan dam chhan chu an lo ni thei a, dam chhan tling an ni vek mai; mahse, dam chhan tlâk leh tluantling a ni em tih erawh chu zawhna hran hlak a ni.

Tichuan ka ṭhian, heti hian, heti mai hian a tâwk ta em ni? Dam chhan leh nun awmzia zawnna chu ti hian a chhànna famkim kan hmu ta em ni? Nitin dam chhan insiam chawpa nungin, kan dam chhante chu kan thih chhan an nih hnua mual liamin, dam chhan ṭha insiam chawp rêng rênga hmanhlelin, tawrhna khawvel pawh hi pawm thiam tumna nena hmachhawnin fam kan chang dawn a nih hi le!

Khawvel hian zawhna thar a zawh a ngai a ni. Tunah chuan, 'dam chhan kan nei em?' tih lam ni tawh lovin, 'dam chhan atan eng nge ṭha ber ang?' tih zawhna zawh hi a ngai tawh zawk a ni.

Dam chhan chu kan nei vek mai a; mahse, dam chhan ṭha ber leh tluantling erawh kan nei vek lo thung. Kan neih vek loh avang tak hian a ni beidawnnain min aí zial a, hruihrual chuha thihna tirhkoh chu koh a, piallei thuahriat hnuaia chawlh kan nâp ṭhin ni. A ni, he khawvel awmze nei lovah hian beidawnna hi a thûk a, natna hi a tak a, thutak hi a na bawk ṭhin. 

He hringnunah hian dam chhan tur thlang thei kan lo nih chuan, khawiah hian nge dam chhan ṭha leh tluantling a awm ang? Beidawnna sâng tak aia beiseina sei tak, lungnguina thûk aia lungawina thûk tak nei chunga hringnun min hman zawh tir theitu; tuarna awmze nei lo kan tuar lai pawha awmze neia min tuar tir fan fan theitu dam chhan tluantling, chuai ve ngai lo tur chu khawiah nge kan hmuh theih ang?

Ka ṭhian, khawvel hian a pawm emaw, pawm lo emaw, he zawhna chhànna awmchhun chu kum sanghnih chuang liam taa Pathian ni chunga mihring nihna sintu, thi thei lo ni chung si a thi ta hnenah chauh khan dam chhan tluantling chu kan hmu thei ang.

Thihna hneha a thawhlehna khan kumkhua atan khawvel history leh philosophy hi a sawi danglam asin! Awmze nei lo hringnun chu a buan thlu a, hnehna hlado chhamtu awm chhun a ni. Kha thil thleng khan thil eng pawh, awmze awm lo atâ awmze neia siam thar lehtu a ni tih a lantir a, chu chuan he awmze nei lo hringnun, chhia leh ruak ngawt mai hi a kutah chuan awmze neia par chhuangin awmze kumhlun neiin dam chhung ni kan vui liam thei ang a, tuarna awmze nei lo ber pawh amah nen chuan awmze neiin kan tuar thei ang.

Pathian chu famkim leh tluantling a ni tih kan pawm a, kha mi kha Pathian nia kan rin bawk chuan, amahah khan kan dam chhan chu a famkimin a tluantling ngei ang.

He thil hmu fiah tur hian sakhaw mi emaw Kristian emaw nih kher a ngai lo va, thutak zawngtu nih mai a tâwk.

Hei lo hi chu hringnun zawhna chhànna ṭha ber a vâng hle tawh ang. Thutak chu khaikànin a awm tawh a, awmze nei lo khawvelah leh thihna thlan khurah ngei pawh, beiseina nung siam theitu a awm a ni tih a hring-a-hràna hmuhtirin kan awm.

Mahse, a tâwpah zawng, dam chhan tlâk leh tluantling kan nghah duhna hmun chu kan kuta awm, kan duhthlanna a ni. Zalènna ṭihbaiawmah, zalènna phurrit phurtu kan ni si a. 

Comments

Popular Posts