Mafaa Hmangaihna Hla Mawi Kha...
"Chhan leh vang awmin mi hmangaih suh la,
Chhan leh vang nei a mi hmangaih chuanin,
Mi hmangaih chhan leh vang a bo hnuin,
Sir-ah puan ang mi hnawl ngei dawn si a.
Mi hmangaih vang chauhin mi hmangaih la,
Sakhming leh hmel vanga mi pawm chuanin,
Mi awm reng peih dawn em ni chatuanin,
Hming leh hmel a vul reng dawn si lo va.
Buan ang pawmin tunah, duat te'n mi chul,
Ka tih leh nih eng pawh ni se, Ṭhapui,
Khuareiah mi la lawm zel ang che maw?
Ka hlau tawh e, lungchhira luaithli nul,
Hlimna hnar nge I nih chatuan mittui,
Kipte'n I dawn lungruk mi hrilh rawh aw."
He poem hi Mizo thu leh hlaa kan arsi lian her liam ta Mafaa phuah a ni a, a lehkhabu hmasa ber ‘Chawlhna Tuikam’-ah khan a dah chhuak a. Hmangaihna chungchang sawina poem Mizo ṭawnga ziakah chuan ka duh thlu ngang mai. Amah bikin hmangaihna leh a chhehvel a phuahna poem hi nalh tak tak a awm nual nain, a hla phuah zingah chuan ‘Ka hlau tawh e’ tih leh ‘Hmangaihna zarah’ tih hi ka ngainat zual pahnih an ni.
‘Hmangaihna zarah’ tih poem zawk hi Pathian hmangaihna chungchang a ni a, fel lo leh famkim lo tak mihring, sual a tlu nawn fo ṭhin laka Pathian hmangaihna ropui zia puan chhuahna a ni a. ‘Ka hlau tawh e’ tih ve thung hi chu nula leh tlangval inkara hmangaihna, a bik takin he hla phuahtuin hmangaih nih a duh dan puan chhuahna a ni ber. He hla phuahtuin hmangihna chungchanga a ngaihdan (ideology) hi a hla phuah pahnihah hian hmangaihna nihphung leh zia chu inang rengin a puang chhuak a; pakhatah chiang tak maia a ziah lan laiin pakhatah ve thung chuan romei ang maia fiah lo riai, mahse ngunthlua bihtute tan chuan thinlunga fiah tawk tur chauhin mawi takin a zam thung.
He hla hi a lehkhabua a sawi angin Sonnet form hrang hrang zinga upa ber, Itanlian Sonnet dungzuia a phuah a ni a. Tlar sawmpali a sei niin, tlar khatah thulam sawm zel a awm a, ri inzul (rhyme scheme) pawh ‘abba’, ‘abba’, ‘cde’, ‘cde’ a ni. Sonnet hi mi ṭhenkhat chuan hmangaihna lam phuahna bik a ni e ti ṭhin mah se, thil dang phuah nan an hmang ve fo mai; tin a sawi tum ‘theme’ leh a chhung thu te avanga ‘Sonnet ’ a ni lova, a zia (form) avang zawka ‘Sonnet’ ni a ni ṭhin zawk.
Kum lamah leh hmangaihna lamah hi chuan la nau hle mah ila, he poem-a Mafaa'n hmangaihna chungchang a rawn sêp hi ṭawngkain sawifiah thiam vek theih a ni lo chung chung hian thinlungah erawh hi chuan a fiah ve uarh thung lawi si! Augustine-a paw'n poetry chu, “min zawh chuan ka hre lo, min zawh loh chuan ka hria ” a lo tih ve bawk kha maw! He hla tlar hmasa ber hian ka lu a tihai ve fo ṭhin a,
“Chhan leh vang awmin mi hmangaih suh la”
han tih hi kan ziaktu lar tak te zinga mi Lalhmingliana Saiawiin ‘Hmangaihna’ tih thupui hmanga hmangaihna chungchang a ziah lo chhiar ve tawh chuan chhan leh vang awm miah lova mi hmangaih tum ngawt mai chu a har awm mang e; chhan leh vang nei miah lova mi hmangaih chu a theih dawn em ni tia inkhâp inkâp awl ve tak a ni. Midang pawh hian he poem an chhiar tirh hian inzawt ve tak maw?
Mi kan hmangaih dawn a nih chuan eng nge maw chhan ṭha tak chu a awm hmasak a ngai a ni. An hmelṭhat avang emaw, an mize ṭha tak avang emaw, an mahniah kan ngainat zâwng tak thil a lo awm avanga inhmangaih zui chu thil âwm tak zawk a nih hmel si a; mahse he poem-ah hi chuan chhan leh vang neia hmangaih a duh lova, chhan leh vang neia hmangaihna chuan he khawvel, chuai leh mai tura kan vulna, thi leh mai tura kan pianna ramah hian chu ‘chhan leh vang’ chu a chuai ve ngei dawn tih chu thlasik anga khêl lova lo thleng tur a ni tih a hriat chian avangin ‘chhan leh vang’ a chuai hun huna chuai ve nghal mai tur hmangaihna chu a duh lo a ni. Chutiang a nih dawn chuan chhan leh vang nei hauh lova inhmangaih chu a lo theih tak tak em ni? Inhnial theih tak tur a ni.
Mahse he hla hi chik leh zuala kan ngaihtuah chuan he hla phuahtuin ‘chhan leh vang’ a tih hian sawi bik a nei a ni mai lo maw tih ngaihtuahnaah a lo lut a. James Dokhuma'n thil thleng tak tak behchhana thawnthu ngaihnawm tak a ziah, ‘Kham Kâr Senhri’-ah chuan Remthanga awkâ hmangin hmangaihna chungchang hetiang hian a sawi a:
“Mahse hmangaihna, hmangaihna tak tak chuan in leh lo leh sum leh pai zawng zawng a thlir kân a. A hmangaih chu engmah tel lo-in a hmangaih ṭhin zawk a ni tih thuruk hi miin an hmu phak si lo tih ka ngaihtuah nep nep a. ”
Heta James Dokhuma'n “A hmangaih chu engmah tel lo-in a hmangaih ṭhin zawk a ni” tiha “engmah tel lo” a tih hian a sawi dan hmang aṭangin he khawvel hmuh theih (physical world) a sum leh pai leh hamṭhatna, hausakna, hmingthana leh khawvel thil (material things) beiseina lam engmah awm lo, neih belh ahnêka kan neih sa pawh chân huam zawka inhmangaihna, hmangaihna fir leh fim tak, pâwn lam lan dan (appreance) lam ni lova, chhungril lama awm, James Dokhuma'n ‘thuruk’ a lo tih hial – ‘a mihringa tak tak’ zuk hmangaihna kha a ni kan ti thei ang.
Chu chiah chu Mafaa'n a lo sawi, “Chhan leh vang awmin mi hmangaih suh la” a tih awmzia chu a lo ni thei mai lo ang maw? Chhan leh vang awm lo tawp ni lovin, chuai leh mai thei tur chhan leh vang nei hian mi hmangaih lul suh a tihna a ni thei ngei ang. Chutah:
“Mi hmangaih vang chauhin mi hmangaih la”
a tih te pawh hi hmangaihna a dah ropui êm avanga ni tih te pawhin kan sawi thei anga, chutih rualin a sawi tum tak nia lang chu mihring piang tawh reng reng leh khawvel dâna misual ber pawhin a thinlung chhungril bera a vawn, a hmangaihte tana ral raih khawpa inhuam tir thei hmangaihna fim leh fir tak, pâwn lam lan dan piah lama mihring tak tak zuk hmangaihna ngei chuan min hmangaih la a ti angah kan ngai thei ang.
He hla phuahtuin hmangaih nih a duh dân hi a ril a, hmuh theih tisa piah lama mihring tak tak zuk hmangaih loh chuan he hlaa a lo sawi angin sakhming leh hmel vang ngawta kan in pawm chuan, hming leh hmel a vul reng hauh dawn si lova, he damchhung nun chu sawi loh, chatuan thlenga inpawm chu thil har tak a ni ta ve ang. A ni, khawvel literature ban ril leh nghet, William Shakespeare-a ngei paw'n:
“Love alters not with his brief hours or weeks,
But bears it out to the edge of doom”
tiin hmangaihna chu reilotêa dai leh mai tur a nih lohzia hmân hmânah khan Sonnet-116 ah a lo hril daih tawh a nih kha.
He hlaa a thlur hnihna, a tawp tlar 6 (sestet) ah hian a hmasa lama a keuh hawn thu chu mawi taka chhunzawmin, a vawrhtawpah ama nun ngei chiang lehzuala phawrh chungin a khar ta a ni. Sestet tirah hian zawhna kan hmu a:
“Buan ang pawmin tunah, duat te'n mi chul,
Ka tih leh nih eng pawh ni se, Ṭhapui,
Khuareiah mi la lawm zel ang che maw? ” tiin.
Ni, khuarei hian tu'nge kan nih a, eng ang mi chiah nge kan lo nih a hril ṭhin. Tuna duh taka kan pawm te hi khuarei hian an ṭhat lohna lai chu a thup sak sêng bik dawn lo. Hun lo inher zel chuan an ṭhat lohna lai leh famkim lohna lai te a rawn her chhuahpui ang a, duh taka kan lo pawm kha, kan mi hriat ngai reng reng loh ang mai a an lan nî te a lo thleng ang a, a chang phei chuan hrehawm ti tak chunga kan chelh hram hram chu thlah mai kan nâp chang pawh a lo awm ang. Chung zawng zawng chu khuarei chuan a mal tê têin a rawn her chhuahpui ang a; mahse kan inzawmna chu sakhming leh hmel vang chauh ni lova, hmangaihna tak tak a lo nih hlauh erawh chuan, khuarei a rei zawh poh leh chu inzawmna chu a nghet ting mai dawn zawk a lo ni.
Hmangaihtu chuan a hmangaiha ṭhat lohna leh famkim lohna chuan a hmangaih zual tir zawk emaw tih turin harsatna karah pawh a chelh tlat ṭhin a, midang lo hmuh dan leh sawi dan a bengkhawn duh tawh ngai lo. Mafaa vêkin, “Hmangaihna an tih teh fo hi! ” tih essay-a ziahah chuan, “Hmangaihna chuan a naute dang hi a ang ve lo va, ser-nung tih-reh theih tawh lohte lam hian a hliah khuh ṭhin. Hmangaihte tlin lohna hmu thei lo khawpa a mit a del vang a ni lo. ” tiin amah ngeiin a lo ziak nghe nghe a ni. Hei vang pawh hi a ni mahna, hmangaihna hi mak leh hrilhfiah har ti chung chung pawha mi ril pui pui ten sawifiah leh chawi vul an ṭhulh chuan lohna chhan hi. Poet lar tak E. E Cummings paw'n,
“Love is more thicker than forget,
More thinner than recall,
More seldom than a wave is wet,
More frequent than to fail. ”
tiin kual kawi tak, mak leh mawi tak siin a lo zam chhuak a ni.
He Sonnet-a a tlar tawp pathum te hi he hlaa a vawrhtawp (climax) tiin sawi ta ila, kan sawi sual bik êm lovang chu.
“Ka hlau tawh e, lungchhira luaithli nul,
Hlimna hnâr nge i nih chatuan mittui,
Kipte'n i dâwn lungruk mi hrilh rawh aw. ”
Mafaa hian he tlar thum tê lekah hian chiang takin hmangaihnaa a nun no, ril leh fim tak mai chu hlauthâwng takin a rawn hril a. Hmangaihna avangin na taka hliamin a awm tawh pawh a ni mahna; chuvangin hmangaihna dung a chir nawn leh dawn a nih chuan a tawpa nat nawn leh a, luaithli nul nawn leh mawlh chu a hlauva, he hla tir lama a lo chham, “Chhan leh vang awmin mi hmangaih suh la” a tih te, “Mi hmangaih vang chauhin mi hmangaih la” a lo tih chhan chu awkaa sawifiah thiam har tak, mahse thinlung lamah fiah deuh iarhin a lo lang ta.
Ni e, hmangaihtu'n a theihna sang bera a lehpek awm leh thei tur pawha mawi lova a hmangaih hnu pawha chhânna reng a awm si loh chuan natna a lo awm ṭhin a, chu ai mah chuan min hmangaih ve tak taktu emaw kan tih te'n awlsam tak maia min liamsan leh mai si te ang phei hi chu dam reng chunga thih hming putna hial a ni. Mahse chu damlai thlan thim aṭanga hruai chhuak leh theitu chu hmangaihna tho hi a ni. Hmangaihtu chuan hmangaihtu vêk hi a phu ve a ni! Hmangaihtu'n tu khaw hriatpui lova a man a pek ṭhin hi a lo tam êm a tin ni! John Dryden-a paw'n, “Hmangaihna hi a tihdamna tel lo chuan natna mai a ni” a lo tihmathlâwn lovin, he hla phuahtu pawh hian lungchhira luaithli nûl nawn leh mawlh chu hlauvin, “Mi hmangaih vang chauhin mi hmangaih la” a lo ti lawm lawm rêng a ni.
A ngaihnawmin beng a tivar hle mai. Ti zel rawh.
ReplyDelete👍👍
Delete