C. Laizawna 'Anita' : Bihchianna

He novel ngaihnawm tak MAL book of the year pawh lo ni tawh ‘Anita’ C Laizawna ziah hi a theuneu lo khawp mai. 

Thuhmahruai hi Mizo Literature tana thawh hlâwk tak mai Dr. Laltluangliana Khiangte in a ziak a, he thawnthu zir chiang duh te tan kawng fel fai tak a hawnsak nghalin ka hria. A thawnthu tlangpui leh technical taka a thlirna tlem tê min han sih hmuh zeuh hian zir chian a ti châkawm zuala a sawi bak hi hmuh chhuah tur tam tak a awm thei tih a tilang bawk a ni. 

He thawnthu hi Mizo tlangval pakhat, dikna leh rinawmna mai baka Mizo nihna dahsang tlangval zam ṭha tak leh vai sumdawng lian fanu hmelṭha tak inngaihzawn thu a ni a, love story satliah mai mai a ni lo tlat; a bu kan keu hawn tawh chuan a thawnthu ramah kan cheng nghalin chhiar zawh hma chu khup hlen thiân a ni lo! 

C Laizawna hi he thawnthu aṭang hian storyteller ṭha tak a ni tih a lang chiang hle in a hriata, thuhmahruaia Dr. Laltluangliana khiangte in a lo sawi angin thawnthu phuahchawp (fiction) a nihna min ngilh tirin, rinlohna dah bovin awih duhna thinlung (Willing suspension of disbelief) min pe a, kan inrin hman hmain a thawnthu ramah min hnuk lut nghal a,  a changtute hlimna leh an lungngaihna ipik tak a thawnthu tluana inzar pharh chu tem ve turin a phek tin min keu tir ta zel a, inchhirawm loh tak a ni. 

He thawnthua a changtu ber Rina (Rinawma) hi fapa mal a ni a, he thawnthu tluanah hian a mize duhawm (a changa ngeiawm rawng kai lek lek) tak a neih hi a mi ngaihsân a pa hnên aṭanga a chhawm tih a chiang a, a pa pawh mi dik leh rinawm a nih angin a fapa pawh hi mi dik leh rinawm takah a chhuak tih a lang. Hetah hian nu leh pa te’n an fate-ah huhâng (influence) ṭha leh ṭha lo-ah pawh an lo neih theihzia leh an nun a kaihhruai thuizia a lang chiang hle awm e. 

Rina character hi ngun taka kan en chuan a ṭhatna hi ker chhuah tur a tam zawk awm e tih theih tur a ni a, chetsual leh chetchhiat te nei ve mah se la, a nun thurin (principle of life) hi a vawng nghet em em a, mi nghet tak leh thil dâwn thiam tak a ni tih a hriat. Anita-i pain a fanu a chhanchuah avanga lawmthu sawi nan thil dil tura a tih te, an sumdawnna lian tak enkawlpui tur a a sâwm hial te khan a hnial fi thla ṭhak a, a awhawma a itawm tehreng nen phut let beiseia thil ti a nih lohna kha a vawng tlata, sum leh hmingthana pawh a hnawl ta vek a nih kha. 

Hostel-a a awmlaia intluktlânna a awm theihna atana a beihna te kha a fakawm em em a, dikna leh huaisenna a hmachhuan fo hian Mizo nih a tinuam hle a ni. Tin, ‘mi puitling’ ti a Anita-i nuin a sawina chhan: thil a dâwn thiamna leh thil thleng a pawm thiamna te, mahni ṭanghma hai lo tak mai a Anita-i thlah a tum te kha Anita-i nu chuan a fak hle rêng a nih kha. 

Mahse a changa (a inti?) ṭanghma hai lo lutuk hi a ngeiawmin a awihawm loh lek lek zawk mai ka ti! Anita-i kha awlsam tak chuan a thlah thei bik hauh lova mahse Anita-i thlah tura fel fai tak mai a thil a ngaihtuah leh nghal zung zung ṭhin khan (thil dang a tihsualte ngaihtuah tel loh chuan) mihring ṭha famkim tak angah a lantir dâwn dâwn ṭhin! 

A hmangaihna pawh hi hmangaihna a ni rêng em tih te pawh hi chhut tham tak a awmin ka hria. A hmasa berin a nunah Thansangi a lo lang a, Sangi nen a zirlai a zawh veleha innei turin rinawmna thu an thlung ve kha ni a, Rina chu rinawm takin a awma mahse Sangi erawh chu a rinawm tluan tling ve thei ta tlat lo. A rinawm lohna chhan chhuanlam a siam ṭhat ber pawh ‘Min duh awm takin a awm a, min thlem thiam si, a zei a ni ber mai’(Pg-38) a tih te hi chhuanlam ṭha leh tlingah pawm a har a, hmangaihtu vêkin hmangaihtu a phatsanna atan chuan a chuti thehlua lo a ni. Sangi hi he thil-ah hian a dem awma, Rina rilru na leh khawngaih thei lova a awm leh, a ngaidam thei lo  pawh hi a awm viau a ni. 

Rina kha a rilru a na hle a, âwm pawh âwm hliah hliah a ni. Inphatsanna hi chu hmangaihna thu hlaah ngat phei hi chuan a na veng veng em! Hmangaih hle pawh ni se, huatna a tel tawh ngei ang, mahse, ka'n ti ṭalh teh ang, a ngaihdam theih lo chhan a sawi,“Ka hmangaih em che avangin ka ngaidam thei chuang lo che” a han tih ringawt te hi ngaihtuah chian chuan amah leh amah thiam inchantir leh rilru ṭha takah inchhuah a tum leh lutuk bik em aw a tih theih. 

Hmangaihna avang chuan kan inngaidam thei zawk ṭhin a ni ngai a, ‘hmangaihna’ hminga inngaihdam theih loh tlat zawk hi chu a mak a; chuvangin Rina hian mi dang ngaidam thei lotu nih chhuanlamah leh a fel leh dik zawk nih tum lutukna avangin ‘hmangaihna’ hming a hmang hawh mai niin a lang a; (thinrim hlein eng sawi lovin kalsan ta pawh ni se kan dem vak dawn loh nen!) a ziaktu hian a protagonist hi lan ‘fel’ tir a tum leh lutuk bawk a ni ang tiin a ngaih theih. 

Rina hian a ngaihdam theih loh chhan tak tak chu ‘a hmangaih êm vang’ ai chuan nula thianghlim (virgin) hrim hrim ṭha bik leh fel bik tlat anga a ngaihna zawk kha ni ber a, he atana nula ṭha leh fel a tehna hian he thawnthua ‘virgin’ tawh lo ho hi (amah ngeiin a khawih chhiat tiamin) a hnawltir hlawm a ni ber. 
 
 “Ka nupui atan zawng, I tling ta lo a ni” a han tih te hian hmangaihna rawng a kai tawh lem in a lang tlat lo. Chapona leh mahni induhtâwkna (ego) a nei sang mah mah em aw a tih ve theih a ni. Rina tan hi chuan nula virgin leh atana thianghlimna hlan theitu chauh hi hmangaih tlak emaw tih mai tur a ni;  Anita-i leh Zuali (Betsy) laka a rilru put hmang aṭanga chhut pawhin. 

Zuali (Besty) hmangaih ta anga a insawi te pawh kha chhut chian chuan a pianhmang mawina khan a mit a la phawta, chutah a aw, tichuan nula virgin a lo la ni bawk nen, a hmaa lo inhre ṭhang tawh leh lo innêl fe tawh pawh ni lovin, Zuali te excursion kal buaina an tawh a lo pui zeuh tawha, chutah a hnu fê-ah Mizoram lama a hawnaah a hmu leh chauhva, inbiak mumal a la awm lo zuia, Zuali a hmangaih em em ngawtna tur thu a awmin a lang lo. 

Chuvangin Rina'n inneih a duh nghal mai ta leh a hlim em em chhan lian ta ber chu virginity a ngaih pawimawh em em-na hi a ni mai lo maw a tih theih a ni. Zuali pawh kha nula virgin tawh lo lo ni leh se la, ‘Ka hmangaih’ tiin a sawi duh kher ang em tih ngaihtuah tham tak a ni.

Hetiang a nih vang hian Rina hian tumah hi a hmangaih tak tak lo chu a ni bik hauh lovang. Sangi kha chu a hmangaih tak tak lo angah lo ngai ta ila, Zuali pawh kha  hmangaihna vang ai mah chuan an hun tawnin a zir vang zawk leh ‘virginity’ vangah a ngaih theih ang. Mahse Anita-i erawh kha chu a hmangaih tak tak a ni kan ti ve thei ang. 

Sawi tawh angin Rina hi eng nge maw chena mahni ṭanghma hai lo tak leh thil ni thei te dâwn thiam a, thil hrehawm tak pawh puitling taka pawm thiam mi a ni a, chuvangin Anita-i pawh kha neih ngei a duh ngawih ngawih a, mahse a han ngaihtuah chianga ama lama  harsatna chu a tuar thei ngei anga mahse Anita-i nakin thlenga a hrehawm dan tur te leh fate lo nei ta se la, an fate’n harsatna an la tawh tur te a ngaihtuah a, hmangaihna changchawia hrehawmna Anita-in a tawrh tur pawh haiderin tlan bo pui ta se a dem awm lutuk lem lovang mahse la, a hmangaih avang ngawta Anita-i nun chhe tur a ngai ngam lova, a thlah mai a ngai tih kha rilru hrehawm tak chungin a pawm ta a nih kha.  

A tawp nana Anita-i te inchung zawla an inhmuh pawh khan tlanbo pui mai a tum ve ut ut hman hial a ni. Kha khan thil chhe berah pawh Anita-i chu a hmangaih tlat dawn tih a ti-chiang ve a, duh chu ni ngat se Anita-i a inhuam êm avang ngawt pawh khan a tlanbopui  duh ngei ang;  mahse Anita-i chu neih duh hle mah se Anita-i tan tawrhna a tam dawn zawk avangin a tum lui ta lo a ni. Hmangaihna thianghlim, hmasial lo tak chu a ni. 

Thil pakhat la awm leh thei chu Rina hian Anita-i hi a hmangaih hle a ni tih chu langa, mahse Anita-i a kalsan chhan ni-a a sawi Ram leh hnam a hmangaih vang leh Mizona a dahsân vang mai bakah, Anita-i hmâkhua a ngaih vang a nih rual rualin, chiang lehzual zawka chhut chuan Rina hian hnam a hmangaihna vang ai mah chuan an chhungkaw zahawmna humhim a duh vangah a ngaih leh theih tlat: 

 “Hnam dang nupui pasala neite hi ka dem love, hmangaihnaa innei an nih tak tak ngat chuan. Mahse, kei chuan ka nei lovang. Ka pa fapa ka nih hi”(Pg-229)

He lai thu a sawiah hian thil chiang tak chu, a hmaa hnam dang nupui pasal neih chu hnam phatsanna leh sual lian tak anga a ngaih ngawt ṭhin ang kha a lo nih lohzia Anita-i nen hmangaihna dung an chhir dun aṭangin a zir chhuaka, hnam dang nupui pasala innei te pawh hmangaihna tak tak avanga innei te chu a dem ta bik lo. A ni pawn Anita-i chu nei ta se hmangaihna vang a nih chuan thil sual tak angah a ngai ta bik lo mahse, a theihlohna chhan lian tak awm ta chu ‘a pa fapa’ a nihna ngei kha a ni: A pa zahawmna, ama zahawmna, an chhungkaw zahawmna humhim a duhna chuan a dang ta tlat a ni. 

An inneihna chuan Anita-i tan buaina hrang hrang chu a thlen ngei anga mah se la, hmangaihna avangin Anita-i chuan tawrh a inhuam vek a, an chhungkaw zahawm puan a sin lai pawh ani chuan a hlih thlak a inhuam hial. Hei vang hian an inneihna dangtu lian zawk (lian zawk anga lang miah si lo) ni ta chu Rina'n a pa a zahna avang leh an zahawmna humhim a duhna zawk hi a ni kan ti thei ang. Chapona ang êm a sawi sak vek chu a dik vek bik lovang,  mahse mahni dinhmun lam thlir rânin a indah lian thiam ve tlat a ni tih erawh a chiang a ni. 

He thawnthu hi sawi tawh angin a ziaktu hian phuahchawp (fiction) a nihna min theihngilh tir thei khawpin a ziak thiam a, a chhan lian tak chu settings of time & place te a vawng ṭha hle hi a ni. He thawnthu innghahna hun tak, a kum te tarlan ni lem lo mah se he thawnthu tawp lama N. R. Narayanan India President a nih ṭan tirh lai leh Dalit hnam ten buaina an siam chungchang a rawn tarlang zeuhva. 

 N. R Narayanan hi kum 1997 khan India President a rawn ni a, Dalit hnam a ni nghe nghe; hei vang hian Dalit ho buaina siam pawh an pâwngpawrh deuh  a rin thu a tarlang tel a ni. He thawnthu kal hun chhung hi Rina'n Sangi a tawn tirh aṭanga Mizorama a haw leh thleng te nena chhut chuan kum 2 leh a chanve vel a ni kan ti thei anga, chuti a nih chuan he thawnthu hun innghahna (setting of time) chu 1995-1997 inkar vel a ni kan ti thei mai âwm e. Chutianga hun mil chuan he thawmthu hi a duang thiam hle a, ti-awihawm tur thil a belh thiam bawk. 

He thawnthu ti ang lehzualtu chu a thawnthu innghahna hmun (Setting of place) atâna a thlan Bombay (Mumbai) hi a ni. A thawnthu ziaktu hian a thawnthu innghahna hmun tur hi a hre chiang a,  Mizoram pawn (exotic place) ni mah se a chhiartute pawh a taka a hmuna awm ve ang maia min siam thei kawpin a ziak thiam tlat a ni. 

A hmun hma leh thil thleng te ngaihnawm takin min hrilh ṭhin a, kan la fan ngai loh ram pawh ni se, mitthla awlsam theih tur berin a mawina te leh thil thleng satliah pawh a sawi chhuak thiam a ni. He thawnthu hlut lehna em em chu a thawnthu kal lai tibuai chuang miah lova thil kan la hriat ngai loh tur ‘facts’ ngaihnawm takin min hrilh melh melh a, novel a nihna bo chuang lovin a ‘informative’ em em a, hriatna (knowledge) chhar chhuah tur a awm thluah mai. 

Hetih rual hian, a tak anna a hlohna, a thawnthu ngaihawmnain a hliah tlat si a awm. A ziaktu hian cultural settings-ah leh cultural-in a ken tel hnam rilru hi a ‘set’ hmaih kan ti dawn nge, Mizona hian a hliah lutuk kan ti zawk dawn. 

Anita-i te chhûng chu Hindu hnam ṭha an ni satliah lova, mi hausa chhungkua an ni a, heng Hindu hnam ṭha leh mi lian te hlei hlei hi an khirhin an chapo fo va, inneih thu hlaah ngat phei chuan an thil tih tawhna azawnga an uluk ber te zing a mi a ni hial ang. Chutiang chu a tak rama thil thlen dan a nih mek laiin he thawnthuah chuan Anita-i nu leh pa chetzia leh rilru put hmang erawh hnam leh sakhaw ziarang hmuh tur a awm mang lova, an rilru hi a ‘Mizo’ riau zawk ti ila kan sawi sual lo mai thei e. 

Anni ang hnampui leh mi lian nu leh pa chuan an fanu nunna chhanhim tu pawh ni se, chuti maiin an duh dan ang angin an thlah fal hauh lovang; hnam dang tlangval nen nghat phei chuan. Mahse Anita-i te chhûng erawh an rilru a zau zawk hle a, kan sawi tawh angin Rina leh Anita-i inneih theih loh chhan pawh kha, kha aia hnam leh sakhaw chungchangah thil la buai chuar thei tur ni awm zawk tak kha, Rina (intih) Mizona leh virgin ngei neih a duhna vanga innei thei lo mai niin a lang ta zawk mah a ni.

 Anita-i chhungte khan an hnam leh mi lenna kha han dah vâwng deuh se, thawnthu pawh a ngaihnawm zual mai thei a ni. A ziaktu hi he thawnthuah hian a pathian tenau chet a, character te an nih dan turin an nung tawk loh phah tiin a sawi theih. 

A thawnthu ruangâm (plot) lam erawh a mar ṭha pangngai hle a, thil engngemaw chanchin (facts & figures) min hrilh pawh ni se a main plot aṭangin a tei hla ngai lo. He thawnthu penhleh (sub-plot) anga chhal ve theih tur chu Rina'n a thianpa Amara a tawn dan a sawina lama Hostel-a intluktlânna a awm theih nana an hotu ber Amar-a nen an insual kha a ni a, khata ṭang khan ṭhian ṭha tak, unau ang mai a inenin an inkawm chho a ni tih a sawi a, kha hostel boruak a sawi kai kha he thawnthua a sub-plot angah a sawi ve theih ang. 

He lai hi a main plot nen a inpersan deuh angah a lan rualin he thawnthu ziaktu hian he thil a rawn zeh tel chhan ni a lang chu protagonist-Rina mizia: a rinawmna te, a huaisenna leh dikna leh zalenna a dah sân zia tih lan nan niin a hriat a, Rina character lan chianna ber te zing a mi a ni. Chuvangin thil chuang tlai a ni hran lova, a main plot nen an insuihfin ṭhat leh ṭhat loh chu thu dang ni se, protagonist character tar chhuah chianna a nih avangin a ṭangkai hle tho mai. 

He thawnthu title hi Dr. Laltluanglian khiangte khân a bung ṭhen hming aṭang khan ‘suggestion’ a nei nual nãngin kei chuan a title ‘Anita’ tih hi a thawnthu kal dan ngaihtuah hian a âwm ka ti a, a inhmeh lohna a awm lovin ka hria. Sangi kha Rina'n Anita-i a tawn theihna tura kawng pakhat chu a ni a, tin Rina'n Zuali a neih dawnah, he thawnthu hmawrbawknaah ngei pawh Anita-i a la tel reng a, he thawnthu lai lum luahtu leh a banpui a ni a, he thawnthu chhiartute vei zui veng veng tur pawh a ni. Chuvangin a thawnthu hminga ‘Anita’ tih vuah hi a âwm a, mi a hîp zawk bawk a ni. 

Book of the year ni awma mawi a ni a, literature-ah chuan kan sawi tum thupui (theme) ai chuan kan sawi chhuah dan hi a pawimawh fo ṭhin. He thawnthuah pawh hian a ziaktuin ṭawngkam a hman dan pawh a mawi tâwk a, thil thleng te pawh ngaihnawm takin mitthlâa min hmuhtirin, suangtuahna bengin min ngaihthlak tir a, tin literature ṭha tehna lian tak ni fo: hringnun a tarlan ṭhatna (interpretation of life) hi a thawnthu tihlu zualtu a ni. 

He novel-ah hian hmangaihna kawng lo bumboh theihzia te, mihring nuna khêl lova thleng fo ṭhin inṭhenna nat theihzia te, tin eng anga mi dik, rinawm leh ṭha anga lang pawh hian famkim lohna leh fel lohna, chetsualna leh chetchhiatna an lo nei vek a ni tih Rina khawsakzia aṭang khan a lang chiang hle a ni.

 Literature hi thil ṭha leh mawi hnai chiah tarlanna a ni lova, phuahchawp a nihna leh uar taka thil sawina leh tarlanna awm mah se, hringnun thim leh thûk, fîm leh fîr,  ril leh pâwn lâng lam thil te nen lama a nihna ang anga tarlanna a nih ṭhin avangin a chul thei lova, kum sul tam liamah pawh a hlutna a zual deuh deuh ṭhin; chutiang chu he novel ‘Anita’ nihna chu a ni. 




Comments

Popular Posts