Thu leh Hlaa Khawvel Hneh


                    “A drop of ink may
                   Make a million think”
                                 ~Lord Bryon

Khawvel hian thu leh hla thiltihtheihna hi a hre chiang teh chêk a ni ang chu, Pi Hmuaki pawh hla a phuah taimak deuh avangin a nung chunga phûm a ni an ti a, mahse nung chunga phûm ni ta fam chu vawin thlengin a la nung reng nia! Greek mifing Plato-a khan poetry (literature) kha hnialin, hnâwl leh hnuaichhiah viau angin lang mah se,  kha tianga a tihna chhan lian tak pakhat chu mihring rilru a hneh leh a kaihhruai thui theihzia a hriat rûk kiau vang a nih kha maw. 

Tupawh hian kan duh loh zâwng lantir nan dawhkhan kan nam tlu rum rum thei a, a pâi aṭanga ngûnhnâm chu phawrhin kan duh tâwkin kan vilik thei a, kan thil vei chu  tawtawrawt ang maia aw chhuahin kan aupui chiam chiam thei bawk; mahse chu zawng, kâm hun nei leh tur tuipui so bulh bulh mai chauh zawk a ni. A thâwm a nat ang huin reha daih hun a nei leh thuai a, na takin a che tawh a ni tih bengkawn miah lovin tute emaw chu chu tuipui chungah chuan a ngai têin an inkar kal leh sung sung ang. 

Mahse tu emaw ten kawlâwm leh lehkhapuan chuha an thil vei leh hriatte zâm leh tîm hauh lova an puan chhuah meuh chuan khawvel khawmualpui hrang hrang a nghawr nghinga, vahchap kang ang maiin an ngaihtuahna ril leh thûk an puan chhuah chuan ram a la duai duai a; finna leh hriatna pe chhuakin, indona leh inremna a thlen châwk a ni.  Kan thuhretu atan French Revolution leh Age of enlightenment te, Harriet beecher stowe-i “Uncle Tom's Cabin” leh American Civil war chungchang te pawh kan hmang thei anga, ‘amen’ lo pe nawn turin Karl Marx-a leh Frederick Engles-a te ziah phêk 100 pawh tling lo,‘The Communist Manifesto’ leh communist ramte kan la ruai thei ang. 

Chutah “a nâkah ka zen phawt loh chuan” kan ti a nih leh, Prof Siamkima'n ‘khawvela literature huai ber’ tia a lo sawi Bible-in kan tualzawl a rawn thlen aṭanga kan nun a tih danglam tâkzia hi hmu lova ringte chu an eng a thâwl e tih tluka a rina rin tawp thei thil a ni tih a chiang ang hian, kan khawvel a lo thlen hmaa khawvel letliam a lo hneh nasat tawhzia pawh hi a chiangin hahîpa sawi tham a awm. 

An sawi ṭhin ang ngeiin, “ngûnhnâm aiin pen a ropui zawk”(pen is mightier than sword) an lo tih dikna chu khawvel buai taka leirem lo rap tawh mihring zawng zawngte hi a tichiangtu kan ni a. Kan nun khawi emaw laiah hian thu leh hlain kan nun a lo khawih ve tawhzia engtin emaw tak sawi tur kan nei ṭheuh ta ve ang. 

Ni, vawi te khat mah “eng a?” tia kan la biak lûmlâm hauh loh hlaphuahtu ten kan nun pumpui hre fai vek ang mai a kan rilru natna leh lungngaih rûkna kan thinlung kila riak reng mai chu hla hmanga mawi leh chiang tak maia an rawn phawrh mai te hian, mak tiin an hla chu kan lo kûrpui tak vawng vawng a. Thuziak thiam leh thawnthu ziak miten kan nun kal dan ang taka thawnthu an han rem a, kan thin dek zâr mai thu an han zeh zauh zauh phei hi chuan, lungawina leh lungngaihna hi kan tuar kawp fo mai a ni.  Kan chanchin a rukin an chhui lah ni si lo! 

Heng mite hian tute nge kan nih hre hauh si lo hian an thu leh hla hmangin kan thinlung ram khawvel hi an hnen nawn awn awn ṭhin a, tharum leh tiang hmangin hringnun kalhmang min hrilhin kan thinlung hneh lo tum ve ngat se zawng, an mahni ngaisâng tur ber ber te hian, “eng nge i nih bik” tih rilru nen kan melh rum khâw khâw ta ve ang. 

Tharum leh tiang hmanga awmdan mawi in zirtir chawrh chawrhna inchhûng leh khawtlângah chuan nun ngawhngawl leh nghal, thinram leh thinrim thinlung lunglian kan siam chhuak hi a ni hawt a. Pawl eng eng emaw zinga a phusa ber ber ten tûk khat pawh an ṭawngṭaisak ngai hauh lo te chu Zonunmawi an han hriattir ṭhuai ṭhuai ṭhin hi chu, an nihna leh an talhfiak hian khawvel hneh chu sawi loh, keimahni ṭheuha kan khawvel pawh hi a hneh ngût na maw. 

Chu ai chuan mihring thinlung chhûngril ber aṭanga lo luang chhuak, takram leh suangruahna a inbahra ngûlzem chiatna; thu rimawi leh nalh tak tak ten an cheibawl, thutak hrûla hringnun ze diktak tarlanna thu leh hla hian thinlung sak ber pawh a titui thei a, mi kawlh ber mit aṭangin mittui a ko chhuak thei a, mi dawihzep thinlung tihuaisenin, mawlna leh âtna a hnawt ṭiau thin. Finna leh hriattna a duh apiangte tana siak chhuah tur a chhawp renga, indona ropui chhawk chhuak thei khawpa chakna a pai hnem ang huin remna siamtu ropui leh rinawm a ni tel bawk a. Chutah, kar hlâa lêngte inkaraa palai dawhthei ber a la ni chêu bawk.  

Lal ropui tak tak ten ram zau tak leh an hmaa awm apiangte sipai tha chakna hmanga tuk dawl tumin, milian te paw'n sum leh pai hmangin mi rilru kawih thluk an lo tum fo tawh a, mahse thu leh hlain ram a lak zat leh mi rilru leh ngaihtuahna a fan thûk tluk hian a inhâmpuar zo ve thei tak tak lo chu a nih ber hi. Chutiang ni suh se, ziakmi ropui tak tak te khan an hunlai ṭheuha khawvel hneh turin hmun râlṭiah an ring rawlhin, kawlâwm leh lehkhapuan an chuh bik hauh lo tur. 

Thu leh hla vang ni suh se tu pa mahin William Shakespeare hi an hre hauh lovang, mahse tunah chuan Alexander ropuia leh Genghis Khan ai pawhin ram a la zau tawh ngei ang. A chhan pawh thu leh hla hian hmuh theih ram piah lama awm thinlung ram hi hnehin a thleng phak tlat a ni. 

Thu leh hlain zalenna a neih hi a zauzia leh van sânzia hi kawlâwm chelhtu ten an hre chiang a, mihring tha chakna hmangin pawh sawm leh paih bo, halral leh nuairal tum sa teh ṭhin mah se, thu leh hla zalenna chu a bo tak tak dawn si lo. 

Chu zalenna chuan mi thinlungah zalenna pein khawvelin a khârkhipna atâ a chhuah zalên a,  mang ram leh tak ram thlun zawmin, he khawvel hi ram ṭha lehzualah  siamin, he khawvel piah lam ramah min hruai kai fo thung si a ni. 

Tu emawin mimal thinlung emaw khawvel mihring ṭiauvut zat thinlung chu a damlai piah lama awmlai piallei a chan hnu pawha hneh a duh a nih ngai chuan, a man a pêk tur chu sâng mah se thu leh hla khawvel kawngkhar hi chhir hawng turin ka râwn fo ta ve ang. Mihring nun mawi lai ber pawh inthlahrunna tel hlek lova thliaka la bo ṭhin hun nunrawng meuh pawh hian a hneh theih loh leh a ṭhial dâk zawh loh chu hlaphuahtute leh thuziak mite thu leh hla hi a la ni fan a, a la ni zel bawk ang. 

Ṭhahnemngai taka vur sauh sauh tute kha tu-khaw-khain kan hriat loh laiin Pi Hmuaki erawh Mizo kan awm chhûng chu a hming a dai tawh lo ang a, a thu leh hla hmusita diriamtute hming a rim a râ pawh kan hriat zui loh laiin John Keats-a erawh a vul zual deuh deuh a. ‘Thlirtu’ satliah anga inngaiin natna runthlâk chuan a taksa chu rûnthlâkin liampui mah se, a kawlâwm kamliam chuan ‘hringnun thlirtu ropuiah’ siamin, fa hrin manhla Kaphleia chuan vawiin thlengin kan thinglung ram khawvel a la hneh deuh deuh chu a nih hi maw. 

Engtikah emaw chuan thihna kut vâwt hian min la man ve hlawm ngei anga, chutih hunah chuan keimahni leh kan duhthusam thil te pawh an thamral ve anga, kan chanchin phei chu kan ruang chunga ṭhian ṭha ten phuloh fakna nen an insawi chhawk diat diat tur bâk lo chu thehhmeh ang maiin a reh zui veng veng ta ve ang. 

Mahse chhinchiah tlâk khawpa thu leh hlaah kutthak kan lo hnawih ve hman hlauh zawngin, kan vei zâwng leh duh zâwng te, kan lungngaihna leh lunglawmna kan zam chhuah te chu hun chungah a vawk lal lên ve anga, khawvel pum chu kan hneh zo lo pawh lo ni se, tu tute emaw khawhar leh chau inhnangfâkna zawnga he ‘chawlhna tuikam’ rawn pan tute khawvel chu kan lo hneh nawn fo lovang tih tuin nge sawi thei? 

Hmânah mah Laltheri'n Sailo ngûrpui lunglian tinêmin, Saikûti'n a hla hmangin khawtlâng a chingzân thei a nih ngai chuan, tun hnua thu leh hla thiltihtheihna, a hlutna leh ropuina hre chiang zawk tute hian hringnun hrohrâm a nat ber hunah te, ram leh hnamin hliam na tak a tawrh hunah leh, nunna chelh chhan tur kan vaih hunah meuh pawh thu leh hlaa khawvel hneh tur hian mittui leh thlantui karah kawlâwm leh lehkhapuan kan chuh nawn fo hian kei zawng ka ring a ni. 

Lunglai khamtu zawngte sirah hnawlin,
Zalenna rawl i chhuah dun ang aw! 
Âmte'n i puang ang ram kal siamin,
Mi thlen ang che dawngraltiang saw.”
                            (Mafaa Hauhnar- Ziakfung)








Comments

Popular Posts