Rûn Màwitu

Inrini tlai dar 3:30 bawr vel a ni a, ka hna neih ang angte ka tih zawh hnuin chau ang reng takin ka haw a. Ni dang ang bawkin inchhûnga ka luh rualin kan uitè pahnih chu an awm nge awm lo tih pawh en lem lovin an hming lam pahin ka bag ah lai chu dawhkanah ka khual chau chem thiah nghal thâwr a. 

Kan ui pakhat zawk chuan a mei vei vat vat chungin min lo lâwm nghal a. Rei ngial kan inlawm hnuin kan ui upa zawk Fel feli erawh a lo lang mai lova, a awmna hriat tuma ka'n hawi kual chuan choka sir lamah a lo let bâm a. A induh leh tawh nge, a damlo leh deuh tawh zawk ni, lawm pawh min lâwm peih lovin mut chhuak ni âwm takin a lo meng duar duar ringawt a. 

A hma nîa a damlo deuh avangin a chau leh deuh a nih ka ring ringawt a; ka'n chul deuh thuak thuak a, a khua a sik em tih leh na nei âwmin a awm em tih te ka en pah a, mahse na nei âwm pawha a awm ka hriat loh avangin ka chul leh deuh thuak thuak hnuah ka pindan lamah ka luh san ta a. 

Chauh a na bawk a, tûm hnah tla ang zánin khumah ka tlu nghal a, khum ka deh rual rualin, nausen mut duh tak ang maiin mang lamah pawh harh chhuak zo miah lo turin ka muhil nghal bawr bawr chu a ni ta mai. 

Engtia rei nge ka mut hman pawh ka hre lo; ka harh zawk a, ka nauin hlauthawng ang reng takin min lo ko mêk a lo ni. Eng nge thleng hriat tumin hmanhmawh takin pindan aṭangin ka chhuk thla a, kan ui upa zawk Feli chu varanda-ah chauh hmel takin a lo let a, kaih ang deuh hian a lo tal deuh phat phat a. 

 Ka chhungte paw'n bawihsàwm dan hre lovin hlauthawng takin min lo ko kha a ni a, keia pawh chuan tih ngaihna vak ka hre bik lo; mahse ka theih ang angin ka chulin thlamuan ka tum a, chutih rual chuan ka ṭawng pawh hre âwmin a tawh lo. 

Tichuan, Vety (Veterinary) lam an la inhawng em tih hriat tuma kan biak mêk laiin a rawn tal leh ta phat phat a, rei lo têah a lu ka dawm lai mek chu a zawi ta hnak a, a lungphu inthùm rawn tlut tlut chu a zawi tial tial a, mit chhîng duar duar paha min en reng chung chuan a tha a thlah a, a thi chu a ni ta dêr mai!

 

Kan ui, kan ngainat leh kan duat em em, kum sawm aia tam mah kan hnêna chêng a, kan ei ang ei a, kan kianga ni tin zan tina khawsa chu, chutiang chuan, chutiang mai chuan a thi ta a ni. 

Mite ngaihah chuan ui pakhat ve mai a ni a, kawngsira thingtlu luang ang maia lo bawk, awlsam taka an kal pelh vâwk vâwk ṭhin, mihring dam hun chhung chanve pawh tling lo dam ve ṭêk ṭek tur, ran dang ang bawka rei lotêa tu hriat lova thi ral leh mai mai tur a nih bâkah, thih hnu piah lama chanvo nei lo leh nei phak tur pawha kan dah loh ui satliah ve mai a ni. 

Mahse...ni e, a neitu thinlungah hi chuan ‘mahse’ tih a awm leh tlat ṭhin; thil nung satliah leh ran â satliah kha a ni tlat si lo. He ‘mahse’ hi keini ang bawka chhungkaw member pakhat ni tura an inchhunga ran lalut ve tawh zawng zawngte’n an ran chungchanga an thunawn, thil ho leh satliah anga cheibawl an nihna laka dai dangtu ‘mahse’ ang tho kha a ni a, he ‘mahse’ thumal hi hriatrengna duhawm tak tak te, inngainattawnna leh inzawmna thûk takin a siam a ni a, mahni rante hmangaihtu thinlungah chuan thuzawmna (conjunction) satliah ni tawh lovin, a thu tlukpui pawh ‘hmangaihna’ a ni tawh zawk. 

Chuvangin he thumal ‘mahse’ tih kan chheh hnua kan sawi tur thu chu eng pawh lo ni se, kan rante kan tâna an hlutzia, duhawmzia leh mawizia thu vek a ni tlângpui ṭhin;  thinlunga a chian ang ai hian kan sawi chhuak zo lo ṭhin mai pawh a! 

Kan ui ngei pawh hi chutiang hmangaihnaa kan en, ani pawhin chu hmangaihna chu hre thiam a, a theih ang leh thiam ang tâwka a lâwmna leh hmangaihna lantir lêt ve ṭhintu a ni a, ran ngainatna nei lo emaw a neitu dinhmuna awm ngai lo emaw tân chuan hriat thiam pawh a har ta ve ang. An demawm mawlh lo ve, mahse mahni ran hmangaihtute hmangaihna deusawh thei khawpa ‘hriat lohna ropui’ nei ta erawh an ni chuang hauh lo. 

Mak ve tak mai chu, nu leh pate'n an fate chu mi dang fate ngawt aia duhawm leh ṭha zawk deuha an ruat deuh tlat ṭhin ang mai hian, kan ui pawh hi kan ui a nih vang nge, danglamna duhawm nei bik tlat te hian ka han hria a. Kan ui chu ui tê chi, khàn hniam tak, a hmul vut rawng anga buang buk laih reng mai hi a ni a. A hmul a buk ṭha bawk a, a hnung lam aṭanga en phei hi chuan a han kalte rêng rêng hi a mawng a thên (shake) lui emaw tih mai tur te hi a ni roh a! 

Zîng ni chhuah sârah kawngkhârpui kan hawn ve leh hian a tei chhuak nalh a, kawngpui dungah chuan “kan ṭhenawm khaw vengah kei aia ui upa an awm lo” ti ni âwm tak hian vawk lal lênin a lêng a, a zalên halh mai a ni. 

A duhtâwka rei a lal ram chin nia a ngaih a chul ram fan thuak thuak hnuah kan kawta kailâwn (step) chawrhdawh bulah, a tâna zuah ni âwm taka a bawhna tur rem êm êm maiah chuan a lal ram lo paltlang apiang zîng chibai lo bûk turin a bawk ta vâng mai ṭhin. 

Kan kawt chu kawngpui ân a nih avangin mi chi tin chi tangin an sul pêl nilêng a, chutianga tuk chhuaka mi tei vel thlirtu ni ta fam chu, kan kawt paltlangtu mi eng emaw zat chuan kan ui chu an hmelhriat hle. Naupang sikul kal tur ṭhenkhat, vawi hnih-khat tal kan ui chul lova kaltlang thei lo te chuan, an bag rit ti taka an ah pèr púr pawh hre chang tawh lovin kan ui bul sêtah chuan an rawn ṭhutpui hnawk a, kan ui chu an chul hleuh hleuh ṭhin. 

Naupang ṭhenkhat an nute ṭangnêm bak infiamna tualzawl la nei mang lote pawhin an nute nena kan inkawt an rawn thlen tawh hi chuan an nute kut aṭangin an kut an thing thla a, thei leh thei lovin kan ui chu an pan a, an thiam ang tawkin an han chul ve a, a ṭhâma an ṭhâm châng a awm bawk ṭhin; mahse kan ui upa tawh tak chuan naupang mai an nih a hre thiam ve ṭhin a niang chu, engtin mah tilet lovin a en liam ve mai zel. 

A châng chuan naupang ṭhenkhatin kan ui thiam lo leh lutuka an han duat hian, nu ṭhenkhat chuan an fate chu hauh nachâng hi an hre dêr lo mai a, kan ui chuan han ngur khum ve deuh se tih châng ka nei a, mahse kan ui zawk chuan zawldawh takin a lo dawngsawng zel a, thil dang a uipui tui lian thlirsan vung vung a, an ti na deuh dawna a inhriat chuan muangchângin a thawhsan daih mai ṭhin. 

Kei, a neitu leh enkawltu, a mihringa zawk ai hian a rilru zuk zau ṭhin zawk a! Kan ui ka tluk lo châng hi a tam ngawt mai; kei aiin a thin a nelin a zaidam zawk a, a nelawmin a ngainatawm zawk. Kan ran zawk hian mihring nun leh mihring nih awmzia min zirtir fo zawk a ni. 

Ngaihdamnate hi kei ai fê hian a nei tam zawk reuh a. In chhungah hmanhmawh tak maiin kan han che buan buan a, kan hma lamah eng nge awm tih pawh ngaihtuah miah lovin kan han pên hlawk hlawk châng hian ani, lungmuang taka lo bawk hle hle chu kan rah palh loh leh kan chhir palh châng a awm a, a han be-leuh ṭhawt a, thinrim zui ahnêkin amah zawk hian a mei vei vat vat chung leh kalna tur taka a lo bawh avanga inthiam lo ni âwm tak hian hian a chetziain ngaihdam hi a rawn dil nghal mawlh mawlh mai ṭhin. 

Keini ve zawng, kan fimkhur bik loh avanga lirthei dang nena kan intai deuh nikhuaah pawh, a kum a khuaa inhaw sa rêng emaw tih mai tura hmai sen inhmuh nghal duh kan ni a, saruh chang tak pawh seh keh rawp thei tur khawpa ngho hriam leh ṭha nei ve phei ila chu, inhauh leh inhap a inrual zing ngawt ta ve ang. Ṭhenawm ui bauh thawm kan nin ang ai hian, kan chapona aw thangkhâwk te hi a bengchhengin a ninawm zawk asin! 

Kan hmel a inan loh ang bawkin kan rilru pawh inang bîk hek lo le, kan ui zaidam pawh hian ngaina lem lotu a tawng ve zauh zauh a. Rilru nghal leh kut-ke nghal nei kawp mite'n engtin emaw tala han tihnat an châk châng a awm a, han bauh lêt khar khar châng nei mah se, hmanrua chelek thei lo zawk ni ta chu, inchhûngah hlauthawng takin a rawn tlan haw chawn chawn ṭhin. 

Chutiang hunah chuan ka ramsa rilru a chhuak ve leh thung a; ka ui duat lai, a thiam loh pawh ni lova a chunga an kut nghal tak lo nghattu te chu hrehmun thuah thumna thlenga nawr tawm tâwk tâwk hi ka duh ṭhin. Ka chhungte khawtlang mit mei vennain tih tak zetin min khap ṭhin lo sela chu, kan ui ka chhan avangin jail bang ka zut ve zauh zauh fo hian ka ring. Mi mah duhâm avanga an ram inches tlem tê pawh humhim tuma ṭan khawhin, pi leh pûte thukhawchâng palzûtin an ṭhenawmte leh khaw sarih do an thlang alawm! 

Amaherhawhchu, ka chhan theih loh hun leh ka chhan phâk loh hun a awm ang tih erawh ka lo ngaihtuah ngai hauh lo. Chawlhni zîng tuk khat a tei chhuak chu tûk ṭhuan ei dâwn thleng pawhin koh haw tur a awm ta mai lo va. Inkhawm tura kan chhuah dâwn thleng pawhin a lo la haw ta rêng rêng lo mai. 

Han len rei deuh chângte chu a nei ve bawk kha maw tiin ngaihṭha lo ang reng tak chung chuan kan inkhawmsan a. Tichuan, inkhawm ban ve leh ṭhiante'n ka mawng phe pawh an hmu hman lovang tih tur khawpin in lam ka pan ding nghal nal nal a, in ka thlen chuan kan ui chu a lo la haw ta lo cheu mai le. 

Rilruin ar bo a zawng ṭan a, mahse tlangvala pumpa chutianga han hlauhthawn nghal ngawt chu, a pawnfen fêng rilru deuh tih vangin a lo haw hun nghakin ngaih ṭha zân si lovin ka awm reng a. Zanriah chhum hun dâwnah pawh a thâwm rêng hriat tur a awm tâk lovah chuan ka ṭhu mai mai thei ta tlat lo. 

Ka nau kovin kan in chheh velah chuan kan han zawng ta rak rak phawt a, unau hmel haiah pawh a hmel han hai tur tal pawh kan hmu ta rêng rêng lo.  Zanriah kîl lam pawh ngaihsak lovin kan vêng chhungah leh daiah te kan zawng ta ngat ngat mai a ni. 

Mahse, buhpâwl zinga hriau zawn ang maiin a hmuh tur a vâng a, zan khaw tei rêka kan zawn hnu chuan kan ui chu ‘ui bo’ a ni ta reng mai. Kan ui a bo thu chu ṭhen leh rualte hrilhin, lo hmu an awm tâk mialin tiin kan ui thlaklakte chu kan han theh darh ve a, keiniin kan lirthei hawl chhuakin kan veng chhevelah mit lênin kan tei chhuak âwl lo thung. 

Krismas vuakvet inṭan chhoh lai kha a ni bawk a, thler tin leh kil tinah Lal piang lawmna hla an zai rik tir chuah chuah a, chutiang boruak karah chuan bahvai takin kan ui chu kan zawng zel a. Naupang tualchài rual aṭanga thlasik ni lum ai pitar leh putar, tu mawng li, mawng nga lai bêng tawh tur thlengin kan ui chungchang chu kan han zâwt zel a, mahse kan zawha kan zawn zau poh leh builung kan tâwk zing a ni hrim mai. 

Kan ui chu puallenga thlang tla ang vang vang a ni ta mai a, ka uiin ka ngai thiam lo hle. Ka rilru tikal thuitu ber chu a bo chhan tura kan rin kha a ni. Khatiang boruakah khan kan ui bo chhan chu eng dang ni lovin, ruihhlo duh ve tak mai, mahni zan khat ruihna tur pawh nei bar si lovin hralh sumah chantir tumin a lo pawm bo a ni tih kha a chiang ber mai. 

Khawi-khawiah emaw pawm kualin lei thei tur a zawng ang a, a leitirate chu zuin a salbeh tawh, chawlhni tlaia an kâ tihhânna atana lo talh hreh miah lo an nih phei chuan ka ui chu a va khawngaihthlak dawn rua em! 

Keini'n duat taka kan enkawl kha, tute emaw zu duh ve takte tlai khat chaw ei tih tui nan leh tu emaw, damdawi ruih bâk thiam nei lovin a zan khat lek ruihna tur lei nana a lo hmang ve ngawt tur ka ngaihtuahin ka thin hi a rim êm êm mai a; tun ṭum zet zawng, a rutu chu hre ngat ila chuan, hremhmun thuah thum mai ni lovin, thuah sarihna thleng pawha thih chilh rap ka hreh hauh lo. 

Amaherhawhchu, ka ui zawn hmuh a har tluk zetin a rutu tur âwm pawh hriat fuh a har a. Tunah chuan ka zawn reia ka thinrim rei poh leh ka intihrehawm rei a ni tawh zawk a, beidawng lo chunga beidawn a ngai ta zawk a ni. 

Chutiang chuan kum khat dâwn lai chu a khuangcher bo ta hmiah a, a la dam pawh a beiseiawm tawh hek lo. Chhuahvah nikhuaah rilruin han zawng deuh ṭhin mah ila, hmuh let leh tum ngeia zawnna erawh a bo tawh thung. 

Amaherawhchu, kum a vei titih tawh hnuah leh rilruin a pawm thiam ṭan titih tawh laiin hnung lama sa barh an sawi ang maiin kan ṭhiante'n kan ui niâwm tak an hmuh thu min hrilh leh ta thut mai a. Tichuan kan bawhzui vat a, mak tak leh vanneihthlâk tak maiin kan ui a lo ni hlauh mai! 

A bo tirh khan tu emaw chuan a ruih nan hralh suma chantir tumin a lo zuar kual ngei mai a, mahse a zawrhate chuan mi dangin an lei chuan an talh mai ang tih an lo hlau a, an lo khawngaih lei ta a ni âwm e. Chûng Samari mi ṭhate kut atâ chu kan la let ta a;  an ui angin an lo ta neih titih tawh avangin an ui hle a, mahse an ui bet ngam lo; lâwm tak leh lungchhe takin min pekir ta a nih kha. 

Tichuan, kan ui chuan kan rûn ropui lem lo tak chu a rawn màwi leh ta a, a tar tawh ang aiin a duhnaah chuan a la chak ṭha khawp mai. A tih dan ngai têin kawtkai a luah tuk tin a, a bo rei thawkhat bawk a, fapa tlân bo kir leh ta ang mai khan lawm a hlawh a, tûk chhuakin chultu a nei reng mai. 

A zalên ngaiin a zalên a, khawilo kalnaa min zui thui a tum châng phei chuan hnawt haw dâwr dâwr a ngai hial ṭhin a. A chauh deuh leh mut chhuah deuh nî tih lohah chuan kan haw hi min lâwm peih reng a, mawi mawlmang takin a nung ṭhin. 

Hunbi, ni leh thla a tân awmzia a awm lova, tun hun zelah a chêng bik a, dam chhung khawsak lungkhamna te'n a bawh buai lo.  Niminin a sal bet lo va, naktukin a tilungngai ve hek lo. Nun hi a nihna ang anga hmuin a tem a, a tâna hlimawmah a hlim mai a, nat leh hrehawmah a tuar leh fan fan mai ṭhin. 

Ran mai mah ni se, rilru hah lai leh ṭul a nat zual laite hian a nun hi ka awt letling ṭhin. Hetiang hian mahni tâwka nun a buai lai tak hian kan ran te leh ramhnuaia ramsa te nun ka ngaihtuah a, Mizo hla lar leh mawi, ‘Ka Nuam Ve E’ tih hlate kha min hriat chhuahtir vâwng vâwng ṭhin: 

“An lêng e, hlim lai chênin,

An ngai lo tlei dang pâr he lei chinah. 

Ka nuam e, an iang a, 

Hmatiang dâwn ngai lo hmun nuam, 

Aw, awm ve ngai maw hringnun”

Kan ui hi ama tâwkah a tuarte hi a fei ang zêk a, a damloh te hi a tilang mai mai lo ve tlat. Hei vang hian hun eng emaw chen kan hnêna a awm leh hnuin a tar tawh avanga han damlo zeuh zeuh te a nei a, mahse mihring rilru paukhauh chi ang mai hian a inpal dam ve leh mai ṭhin. 

Amaherawhchu, pal dam mai theih loh natna a tawng ta tlat mai. A dulah bâwk a awm a, a la ṭhang lian chak em em zui. Mangang taka damawiin kan han panpui chuan cancer tumour a lo ni a, a cancer chu a taksaah a lo ṭaisarh nasa hle tawh a lo ni. A tumor chu a puak keh ta nge nge a, buaipui tham leh rilru hahpui tham zet mai a ni a, amah pawhin a chauhpuiin a natpui hle. 

Hetih lai hun hi a ni, kan ui chungchanga thutlukna hautak zet mai kan hmachhawn ṭum chu; kan ui tumor chu zaia paih ngai a ni a,  mahse a kum a upat tawh avangin inzaina dawnkan aṭangin dam takin a lo tho chhuak leh kher ang em tih chu ngaihtuah tham tak a ni a, ngaihtuah vak avanga chinfel theih erawh a ni si lo. Chutihrual chuan, kan ui zaitir leh tir loh chu a bik takin ka thutluknaah a innghat thui ang reng hle a, bengsika ngaihtuahin, mutmu pawh tuah mang lovin min siam hial a ni. 

Kan ṭhalaipuite nen kan muthilh theih loh dan a inang lo mang e! 

Amah ka enin, a hriat thiam loh leh a hriat thiam ngai loh tur dinhmuna dintir a, inzaina dâwnkâna nawr luhtir chu ka rilru chuan a âwn ta lo tial tial a. Zai sela, a dam hun chhung pawh sei ve deuh se tih te chu duhthusam a ni. Mahse, a tar tawh avangin a taksain zo lovin a nunna thawklehkhata tihtawpna a ni thei thung. 

Chuvangin, thih sual khawpa natpui a la ni lo bawk a, inchhir leh kumkhuana tur insiam ai chuan tiin a dam ve theih ṭêk ṭek chhung chu tihian a awm awmin awm ve rih zawk mai se tiin thutlukna kan siam ta a nih kha. 

Damlo leh na ngawt ngawt ang chuan a awm zui lo a, amaherawhchu, zînga naupang sikul kal thlir tur tal pawhin kan kawt a chuang chhuak peih lo tial tial a, inchhung lamah a awm deuh ta chawt a ni. 

Tichuan hriat loh kârin a cancer chuan chhung lamah a lo ei ral telh telh a, kum sul khat tal min la vei liampui leh ang chu tih laiin a lei dam chhung hun tawi tê chu, khatiang tê mai khan a chhiar zo ve ta a ni. 

Ka ngaihtuah ṭhin a, keini mihringte hi chuan nun leh khawvel zau tak kan neiin kan chên a, mahse kan rante tân hi chuan an khawvel neihchhun leh hriat awmchhun kan lo ni. Kan chhênna in lah chu a satu leh neitu ber mihringte hian kan màwi zo lo fo a, inhauna leh inelrelnaah kan chhuah a, kan inchhung ngei chu kan ti nuam zo lo fo a ni. 

Kan inchhûnga kan ui kan lâk luh chhan pawh hi, kan awm loh laia kan in veng him tura kan duhna ai mah chuan, kan nun tikim tur leh engtin emaw taka kan nun tihlim tura kan beisei avanga la lut kan lo ni mah zawk niin ka hria. 

Kan ui khan kan hausak leh hausak loh a en lo va, kan nihna a ropui leh ropui loh lam a tân a ṭangkai hek lo. Ani chuan he mihring hi a nihna ang anga hmua hmangaihin, kan rûn ropui lo tak, a tâna mutna ropui leh nuam pawh a awm lem loh fona inah chuan lungawi takin a khawsa a, kan rûn màwitu rinawm a ni tluan parh a ni. 

 Ran a nihna anga min mamawh zawktu tur a nih laiin, sum leh paiin a lei zawh loh chu a dam chhung tawi têa min lo pek avang khan amah kan mamawhna kha a lo sâng zawk hle a lo ni. Ran mai mah ni se, Khuanu'n min pêk he kan rûn màwitu hi, kan rûn leh nun a khawhar châng apiangin a nghaktu leh màwitu chu ngaiin a la hre chhuak leh fo dawn a ni. 

Tawn tur awm lo la-chatuanin, 

lungvaihna khua a sei dawn mang e! 

Khuarei kumsul lo vei mah se, 

Nang kan rûn riang màwitu, 

thinlaiah i thar fo dawn asin.