Triau Trackx leh Mizona: 'Hma Lam I Pan Ang'
“Tunge i nih? Eng nge i nih?
Ka zawhna hi min chhâng thei em?
‘Mizo ka ni’ kan ti,
Khaw’nge ‘Mizo’ kan nihna chu?”
Mizo Band dangdai leh danglam, an hla pawh do leh dâwn zui hlawh ṭhin tak mai Triau Trackx hian an hla zeizia leh ziarangah Mizo tak si, mahse tunlai khawvel culture hrang hrang inchiahpiah tlat tawhna (intercultural) huam tel si a an hla thu chheh dan hi sawizui tham fe a awm ang.
Chutihrual chuan Triau Trackx-in tunlai khawvela kan inchiahpiah tawh kara Mizo nihna leh Mizona chungchang an auchhuahpuina hla pakhat, “Hmalam i pan ang” tih hmang hian tunlai nuna Mizo nihna leh Mizona hi bihchian i tum dawn teh ang.
‘Mizona’ kan tih chu eng nge?
‘Mizona’ han tih hian chiang taka hrilhfiah fel fai fak a har a, hrilhfiahna mumal tak pe pawh sawi tur an tam awm lo ve. L. Keivom khan ‘Zoram Khawvel’ bu hmasa berah ‘Mizona’ chungchang hi a khel a, chutah chuan, “MIZO-NA hi nationalism emaw, regionalism emaw, parochialism emaw pawh a ni lova, MIZOISM a ni mai."
"Pawlitiks leh sakhaw piah lam daihah a awm a; a uangin a thikthu a chhe hlar mai a; Hitler-a Nazism tluk hialin a fîr a ni, ” (Keivom 56) tia hrilhfiahin, chu ‘Mizona’ a thawh nat dan pawh, “a changtute chuan kham sâng ber aṭangin chhum lei vak pawh hleuh tumin an bawh mai ang,”(57) tiin a sawi zui a ni.
L. Keivom hrilhfiahna aṭang hian ‘Mizona’ chu pa thinchhia leh thikthu chhe tak, a nupuiin ṭhenawm pate a biak hlek pawha lo ṭeu nghal hlur tur ang chi hmel a pu deuh reuh. Hei vang hian ‘Mizona’ hian ‘thliarkar rilru’ (Island mentality) a siam ṭhin niin a ngai a, chu kan ‘Mizona’ chuan rilru tê leh inhawng zau lo, khawvel dang laka inkharkhip duh tlatna siamtu nia a ngaih hi a dikna lai chu a awm ngei anga mahse, MIZO-NA a hrilhfiah dan erawh chu, “nationalism(…)pawh a ni lova” ti mah se nationalist te rilru a kawk viau tlat si a ni.
C.Lalawmpuia Vanchiau chuan a lehkhabu ‘Tapchhak Theory’ ah chuan, “A nihna takah chuan nationalism zia pakhat pawimawh tak chu inrem (peace) ni lovin inṭhensawm (pieces) a ni. Nationalism chuan thliarkar rilru pu chunga mahni bil inhung khawm (integrity) duhna a hring a; a nau hrin en in jingoism (mahni ram leh hnam ṭan hlurna), xenophobia (hnam dang leh ram dang mi hlauhna) leh chauvinism (mahni ram chhuang lutuka ram dang hmuhsitna) te nen an inlaina hnai viauin a lang tel thei bawk,”(Vanchiau 159) tiin a sawi a, L. Keivom ‘Mizona’ nen a inhnaih hle a ni.
Nationalism kan tih hian a dik tak chuan do a nei tlat ṭhin a, a hran a hraia lo awm ve tawp a ni ngai hek lo, awm chhan leh a ṭul chhan a awm a, chu chuan nationalism a piantir a, ram leh hnam dinhmun leh ram leh hnamin a mamawh dan azirin nationalism chu hman chhuah a ni ṭhin a, chu nationalism chuan a ṭul phawt chuan chengrang chawi a hreh lo.
Amaherawhchu, ‘Mizona’ hi han ngaihtuah neuh neuh hian thil kan lo neih nghet tawh sa lam,culture nen hian a inzawm tlatin a lang a, nationalism anga engngemaw atâ harh chhuahna lian tak han chan vaka, inlak vung vakna chi niin a lang lo. Rokunga grandeur of thought, “Hnam dang hmusit mai lovin ṭhianah i siam zawk ang u” a tihna rilru sâng tak, thliarkar rilru pu chuang lova mahni hnam dân, rilru leh ziarang te dah sânna kha ‘Mizona’ chu a ni tiin a sawi thei zawk awm e.
Chu Mizona tak chu Triau Trackx-in an hla “Hmalam i pan ang” tiha rawn sawi chhuah an tum leh he Mizona kan neihsa hi vawng nung tura min fuih a chu a ni. He hlaah hian an hla dang ang bawkin zawhna an zep leh nual a, mahse he hlaah thung hi chuan an zawhna chhânna chu an zawhnaah vêk hian a awm niin a lang. Mahse chumi hma chuan an zawhna awmzia leh an zawh chhan hi hriat hmasak a ngaih hmel:
“Eng vangin nge, Tu vangin nge
Lungngaia rûma kan ṭah le?
Lung a dam lo, thla a muang lo,
Aw, ka dâwn sei ngam lo a na.
Eng kan ti ta nge, ṭhian chhan thih ngam khan;
Aw, a unau lu a la”
tiin hla an keuh hawng a, Mizote chu lungngaia rûm mek, lung dam lo leh thlamuang lovin an hmu a, chu aia thil pawi zawk an hmuh chu, unau leh hnam khat, a thlum a al eiza a, ṭhian te tana nunna hial chan ngam ṭhin kha an mahni leh an mahni ‘lu’ an in laksak a, hrehawmna an inthlen tawn mêk a ni. Chu thil thlen chhan chu engvang nge ni a, tu mawh nge ni ta tia zawt chunga au chhuahna (outbrust) kan hmu nghal a ni.
He thil thlenna chhan hi chiang fakin tarlang lem lo mah se, he hla chang hnihna hian zawhna hmangin a chhânna a zawng a ni. Hetiang hi Socratic method emaw elenctic method an tih kha a ni a, Greek philosopher Socrates-a'n thil nihna chhui chhuah nan zawhna ngaihtuah tham tak tak zawh pahin mi rilru tihvar a tum ṭhin. Hetiang deuh hi he hla châng hnihna awmzia chu a ni a tih theih.
“Tunge i nih? Eng nge i nih?
Ka zawhna hi min chhâng thei em?
‘Mizo ka ni’ kan ti,
Khaw’nge ‘Mizo’ kan nihna chu?”
Kha leh chen inlungruala, ṭhian chhan thih ngam ṭhinin a unau ‘lu’ a lak takna chhan ni thei awm chu he zawhnaah hian a awm niin a lang ta. Tute nge kan nih a, eng nge kan nih tih kan inhriat chian tâk loh vang hi a ni ta em ni?
Tu pawh inzawt thut ila, zawhna kan inzawh rual rualin ‘Mizo ka ni’ chu kan ti vek ang, mahse he hla aṭanga a lan dan chuan Mizo hnam lungngaia a kun mêk chhan chu ‘Mizo’ kan nih dan chiah kan inhriat loh vang a nih hmel a ni. Chu thilin a nghawng chhuah chu he hlaa ‘a unau lu a la’ tih metaphor powerful tak mai hian sawifiah leh pawh ngai lovin thinlung lamah a tichiang a, a chianna chu a na em em thung a ni.
“A u leh nau, a ṭhen leh rual
dovin tunge ding chhuak ngai le?
Eng kan ti ta nge, ṭhian chhan thih ngam khan;
Aw, a unau lu a la”
Tichuan he hlaa zawhna awm hmanga ngaihtuah zui theih chu, tuna Mizote hi ‘Mizo’ inti chung reng si hian kan bo em ni? Globalization leh monoculture khawvel avang hian tute nge kan nih theihngilhin, unau inhaiin ‘lu’ kan inlak tawn saka, chutah hnam inunauna chhe mêk karah tute nge kan lo nih chiah inzawt lehin identity crisis/cultural identity crisis kan nei zui ta em ni? Hetiang hi ni lo se, T. Zorampela khan ‘Duhaisam’ hla hmangin a rilru natna hetiang hian a au chhuahpui lovang:
“Mahse vangkhua leta fan leh ni chuan,
I chhunga lungduh naufa lêng zawngte'n;
‘Khawchhak mi' tia hming min selin,
Sirah dam te'n puan ang min lo hnawl e”
Khawvel changkanna hian khawvel hi khaw pakhat (global village) ah min siam a, mahni hnam tih dân leh ziarang leh ṭawng te pawh fir takin a kalpui theih tawh lova, dam khaw chhuah kan duh chuan inhung bik lovin, globalization khawvelah mahni hnam nihna vawng nung reng chunga tual kan lên thiam ve pawh a pawimawh ang.
Mahse chu thil chuan tunah rih chuan ‘Mizona’ a ei chhe mekin, mahni unau te hai khawpin min tuam ta niin la lang zawk hial ṭhin. Khawvel changkannain kan inkar a tizim kan tih rualin hnam inunauna thinlung erawh a tihla telh telh thei thung tlat si!
Mahni nihna haider
He hla a sir dang aṭanga en chuan, ‘Mizo’ kan nihna leh ‘Mizona’ hi kan theihngilh hauh lova mahse kan tunlai khawvelah hian mahni inhaivur nan ‘Mizona’ chu kan theihngilh der hmak zawk em ni tih ngaihtuah tham tak a ni.
Ram hruaitu, an ram hmangaih thu an aupuina chil per pawh a la hul lovang tih theih a la nih laia mahni pumpuarna mai lo zawngtu an ni tih a lang leh si ṭhin a, Mizo nun zemawi sawi thlawrin parṭhi awrh chungin “sem sem dam dam, ei bil thi thi” ti ve bawk mah se, lang lo ruâmah “sem sem thi thi, ei bil puar puar” tiin an thusawi lâwma kut bensaktu te chan ai an eiru duak duak thung.
Ram hruaitu chang an ni nêm, Sawrkar hna lian thawk aṭanga a tê ber thleng hian a remchan phawt chuan ‘kut hah man’ lâk chu kan hre lo; mahse mahni unau, kan ram leh hnam lu kan la a ni reng si.
Mizo nunzemawi kan ti chungchangah pawh sawi tur a tam ang. Tlawmngaihna nei lo pawh ni lo, tlawmngai peih lo hrim hrim te paw'n tlawmngaihna hi chu kan chhuang a, kan hnam nun dan ze ril (philosophy) pui ber te zingah kan dah lurh a, mahse a dik a dik chuan, a huho hian la tlawmngai thei viau mah ila, tuma hmuh loh leh fakna kut ben hriat tur a awm lohna hmunah chuan Peter-a phat zât aia tamin tlawmngaihna kan phat fo a, Zirsangzela Hnamte hla ang deuhin, mimal anga tlawmngaih a ngaih hun apiangah tlawmngaihna hian pem tumin phurhlan a siam a, keiniin kan lo pui sauh sauh ṭhin.
Chutah mi ṭhahnemngai (nationalist?) inti ten hnam nihna leh cultural vawn him tumin hma an la a, L. Keivom'n ‘Mizona’ a sawi ang kha hmachhuanin hnam dang lakah an thihkthu a chhe em em a, Mizo ṭawng karlaka hnam dang ṭawng lo tlazep ngaithei lovin, tute emaw chu hnam phatsantu tiin an puh zung zung a.Mizo nihna hum tum siin political boundary piah lama kan unau te thinlung an tina thung a, hnam chhan tuma chemsen an lekna lamah unau lu an la ṭhin.
C. Lalawmpuia Vanchiau chuan Social Science zirtirtu Lallianchhunga’n nationalism chungchanga a ngaih dan pakhat (Evening Post. April 15, 2009-a tihchhuah) chu a lehkhabuah rawn tarlangin, Mizo nationalism awm tlata kan hriatna hi ‘Mizo identity' chinfel hmasak a, nationalism sawifel hmaa identity buaipui phawt chu ṭul a tih thu a sawi chu rawtna ṭha tak nia a hriat thu a sawi rualin, “identity kan tih chhên hian ‘political agenda' rim a nam tih hriat tel erawh a ṭha hle ang” (157) tiin a sawi a, a dik ang reng hle.
Politics huanga kan identity erawh chu eng pawh ni se, an thusawi pawm kawp chungin politics piah lama kan history-a Zohnahthlak inunauna te leh kan culture te thlira zir nawnin, Triau Trackx hlain, “Tu nge i nih, Eng nge i nih? Ka zawhna hi min chhâng thei em?” tia zawhna a zawh hi chhân tum phawt hi a fuh zawk ang.
Tichuan kan nihnaah kan chian phawt chuan, thliarkar rilru pu chunga ‘Mizona’ ni lovin, Mizo dah sâng reng chunga hnam dang pawh ṭhiana siam theihna ‘Mizona’ zawk chu tun lai khawvel mil hian kan nei thei ang.
Kan history leh culture hmanga ‘Mizo’ nihnaah kan chian hmasak loh chuan chiang lo ruaiin intercultural khawvelah kan identity chiang lo ruai chu thikthu chhiatna nen hum kan tum anga, ‘Mizona’ kan tih chuan Rokunga ‘Raltiang ram’ a hlat telh telh anga, chutah a tuartute tuarna awrawl chu,
“Lung a dam lo, thla a muang lo,
Aw, ka dâwn sei ngam lo a na.
Eng kan ti ta nge, ṭhian chhan thih ngam khan;
Aw, a unau lu a la”
tih a ni nawn fo ang.
Hmalam chu khawi lam nge?
Zofate zingkawng hian tumram a neih a ngai em? Thlen tumna kan nei em? Nge ni a, kan hnam hmalam hun ngaihtuah lo hian kan ṭha awm mawp mawp zawk? Triau Trackx hla pawh hian hmalam chu khawi lam nge ni a, chutah chuan engnge awm min hrilh hek lo, mahse hmalam kan pan dan turah erawh duhthusam an nei thung:
“Keini Zofa, zalêng zawngte
Thinlung rualin aw lêngza ila,
‘Sem sem dam dam, ei bil thi thi’
Ti chung zelin hmalam i pan ang aw”
Zofa zawng zawng, chhak, thlang, chhim leh hmara mi te, hmuh theih pal lianin min dang mah se, thinlung lama inhriat thiam lohna pal kan hung te erawh ṭhiat ila, inlungrual taka awmin kan hma hunah kan hnam awm dan tur chu eng pawh ni se, a kalkawngah hian “sem sem dam dam, ei bil thi thi” tia thukhat, history khat kan vawn hi vuan ho zelin, inpeizâwn tlâng zel ila.
Kan hnam nihna leh unau nihna kan chian phawt chuan, ‘Mizona’ chuan a ṭha zâwngin a zui mai tawh dawn a ni tih chu he Triau Trackx hla tawi tê hian a fûn khawm vek a ni a tih theih.
Mizo hnam hmalam hun hi sawi chu a har ngei a, mahse Mizo hnam hmangaihtu awkâ ni âwm rêngin Triau Trackx hian Zofa zawng zawngte kan dinhmun leh thlen chin chu eng pawh ni se, inlungrual takin, ‘Mizo’ nihna vawng nung chungin hmalam i pan ang tia an auchhuahna hi chuaiin a chul mai a rinawm loh.
Tin, he Band hi tun hnuah rawn vul leh chiam tawh lem lo mah se, hun leh literary critic ten an hla chu rawn ṭhial chip zelin, a ṭha chin apiang chu Mizo contemporary literature-ah hian sawizui leh sawi chhuah an la hlawh nawn fo ngei ang. Mizo nihna leh ziarang tunlai khawvel mil tak si a an pho chhuah thiamna hian ‘Mizona’ chu tivul zel se tia duhsak chungin an hla hi kan la ngaithla ning lo dawn chauh a nih hi.
References:
Keivom, L. Zoram Khawvel. M.C. Lalrinthanga, Aizawl. Second Edition: 1994.
Vanchiau, C. Lalawmpuia. Tapchhak Theory. Sabereka Khuangkaih Publication. First Edition: 2011.
Lalawmpuia, H. Ziakfung Zalên. Mizoram Publication Board. First Edition: 2019
Mizo Nih Tinuamtu Rokunga. Rokunga Memorial Society and Aizawl Development Authority. First Edition: 2008.
Babran, Sedigheh. Media, Globalization of Culture and Identity Crisis in Developing Countries. Intercultural Communication Studies XVII: 2, 2008.
Kaul Vineet. Globalisation and crisis of cultural indentity. Journal of Research in International Business and Management, Vol. 2 (13), December 2012.
Comments
Post a Comment