Pathian Thihna
“Ka Pathian, ka Pathian, engah nge mi kalsan?”
~ Isua Krista
Kum sanghnih chuang liam taah khan, Jerusalem khaw daiah thil mak a thleng a, van leh lei a nghawr nghing a, thim chhah takin lei hi a tuam zui bawk. Chu tlâng ṭihbaiawm, Kalvari tlâng an tihah chuan mi pakhat kraws-ah khaikhànin a awm a, mangang awrâwl a chhuah a; a taksaah hliampui a tawrh mêk vang a ni ngei ang a; mahse, chu'ng zawng ai chuan, Pathian kalsan nunin a ken tel lungngaihna thûk tak puak darh mangang awrâwl a ni zawk ngei ang.
Kristianten
an vahvaihpui ṭhin chanchin hi a dik a nih ngai chuan, kha mì kha mihring
satliah mai ni lovin Pathian a ni. Mahse, chu Pathian chu a thi!
Pathian
ni si, mihring te'na an nghaisak hlum theih mai chu eng ang Pathian nge ni
ngai? He ‘Pathian thihna’ hi a dik a nih chuan kum za tam tak chhûnga mi
fingte'n Pathian nihna leh mihring piah lam thil awmze nei taka an chhuina ‘metaphysics’
chuan awmzia a nei thei tawh lo anga, hmakhawsâng atâ tun lai hun thleng
pawhin, Kristian ni lem lo, Pathian thu thiam tak ni site tân phei chuan
Pathian thu mak leh ṭihbaiawm- ‘Theological Horror’ a ni.
Kha
hun ṭihbaiawm takah khan mihring nunin a taivawn tlat: awmze awm lohna avanga lungngaihna,
tawrhna leh khawharna thûk ber chu Pathianin
a tuar a ni!
Mihring
lungngaihna thûk ber chu Pathianin a phur a; mihring dinhmun min ṭawmpuiin kha
Pathian ngei khàn, Pathianin a kalsan nun a tem tlat!
Chutiang
zâwnga kan thlir chuan, chu Kalvari tlâng chu hmun hlui (historical site) ngawt
a ni tawh lo va, khawvela hmun khawharthlâk ber a lo ni ang. Chu hmuh chu mihringin Pathian a hnaih
theihna hun leh hmun awm chhun a ni bawk a; mihring zàwlpuia Pathian a awmna
hun danglam leh dangdai, khawvela la thleng ngai lo leh thleng leh tawh lo tur
a ni.
Chu
hmuna an khenbeh Isua chuan thu dengkhâwng tak mai, “Ka Pathian, ka Pathian
engah nge mi kalsan?” tih a au chhuahpui a, kha thu kha mihring tu pawh, he
hringnun hrohrâm na tak tuartute leh awmze nei lo tawrhnain a nghaisak tawhte
tân chuan thil thar a ni lo a, zawhna thar lâm a ni lo. Khawvel awm tirh atâ
tawh lungngaihna ruama mihring a thlûk luh laia Pathian a auhna hla, kan
thinlung thunawn a ni.
Kha
tlângah khan, kha tlânga an khenbeh Pathianah ngei khan mihring dinhmun dik tak
kan hmu a. Nun keh chhia leh ruak, awmze nei lo, lungngaihna leh khawharna thûk
tak neitu a nihna chu a phur a, Pathian awm lohna hringnun awm dan chu a takin
min hmuh tir a, hremhmun chu a hring-a-hràna lantirin a awm. Kha Pathian khan
lem a chang lo va, a ti der lo va, a ti mai mai hek lo. Pathian awm lohna nun
leh khawvel khawharthlâk tak mai hi takin a ril a, a nâ a, chu dinhmun chu a
pho lang a ni.
Pathian
awm lohna nun leh khawvel awm dan tur chu German Philosopher Friedrich Nietzsche
ngei pawh khan a lo hmu chiang nang mai. A lehkhabu ‘The Gay Science’-ah
chuan tehkhin thu hmangin hetiang hian a lo ziak a:
"Mi â pakhat, varṭianah khawnvar kenga mipui punkhawm
tamna laia ring taka,“Pathian ka zawng e! Pathian ka zawng e!” tia chhum lo
chat lova au ṭhin kha in lo hre ve em?...Chu mi â chuan a vela mite mit-ah
chiang kêk kâwka enin ti hian a be hlawm a, “Khaw’nge Pathian chu a awm? Keiman
ka'n hrilh ang che u. Kan that a ni-nang leh kei hian.
Ni, kan za vai hian tualthattu chu kan ni. Mahse engtin
nge chu chu kan tih theih? Engtin nge tuipuia tui zawng zawng chu kan hip kang
vek a, kâwlkil chu tu puanin nge kan nawh reh tâk? Kan chênna khawvel leh nî
thlun zawmtu thir hrui kan chhat lai khan eng ang rilru nge kan put ni? A nih
tunah hian siar sang tam hlat zâwngin kan thlawk bo mek em ni? Nge ni a, chung
meialh hlawmah chuan kan inbarh lut mek zawk?
Tunah hian hung lam emaw, sir lam emaw, hma lam emaw a awm
tawh chuang em ni? Kan chênna thengreng zau tak mahse ruak tak si hi inhmu
thiam em? Awp lumtu awm tawh loh avanga a vawh tâkna te nen lam hian? Zan hun
thim chuan kian zai a rel tawh lova, zingah pawh khawnvar chit kan ngaih tâk
hi. Hla taka Pathian phumna tur thlân laitute thawm chu inhre thei lo em ni?
Pathian ropui ṭawih ral mêk rim te chu in hre lawm ni?
Ni e, pathiante pawh hi an lo ṭawih ral thei a nih hi.
Pathian chu a thi ta! Pathian chu a thi a, nang leh kei hian kan tihlum a
ni...engtin nge tualthahtu azawnga tualthattu lian berte hi kan inchhanhim tâk
ang le?” (181-182)
He mi â (nge mi fing kan ti zawk dawn?) hian Pathian awm
lohna hringnun chu nun ruak leh awmze nei lo a nihna a hmu chiang a, chu thil
chu a hlimpui lo va, a lungngaihpui hle zawk a ni. He Pathian thihna thu Nietzsche-an
a sawi hi mi ṭhenkhat chuan zalènna puan chhuahna ni pahfàwma hlim taka au
chhuahna thu emaw ti an awm ṭhin a; a ni lo, a ni mawlh lo!
Pathian thihna thu hi khawvela thu rapthlak ber a ni hial ang
chu. Ṭhatna dàn (morality) a chhiat vekna, kum za bi tam tak chhunga mihring
innghahna lungphum lian ber, hnam leh ram innghahna banpui, kan nun leh nun
pêng zawng zawng phuar khawmtu hruihrual lian ber chu tih chaha a awmna leh kan
nun ban ril tih chima a awmna chu, engkimin awmzia a nei theih tawh lohna
khawvel chu hlimpui chi a ni dawn em ni?
He German mi ril Nietzsche hian dikna, ṭhatna, mawina, dam
chhan, nun awmzia, engkim mai kan nun awmze neia phuartu a bo tâk avanga
zalènna ṭihbaiawm neitu kan kan nihna chu a hmu thiam a, a mangang a, a
lungngaih a nih hi.
He Nietzsche sawi khawvel hi Kalvari tlângah khan a taka
nghah a ni asin; lungngaihna, beidawnna, awmze awm lohna, khawharna, thihna – Pathian
awm lohna hringnun, mihring dinhmun dik tak chu kha kraws-a Pathian fapa
chungah khàn nghah a ni.
He Pathian thihna thu hi, Grik mi thiam leh mi ril Aristotle-a'n
Pathian a sawi fiahna aṭang thlir phei chuan thil ni thei lo leh awihawm loh a
ni. Aristotle-a Pathian: Siamtu nei lo Siamtu (Unmoved mover) chu mi famkim, tuarnain
a khawih phâk loh, lungnona (emotion) in a tibuai loh, danglam ngai lo leh
danglam thei lo a ni a, hun leh hmunin a thunun loh, chatuan mi, thih thei lo a
ni. Zawlnei Isaia awkâ hmang pawhin puan chhuahin a awm tawh kha:
“Ka ngaihtuahte hi i ngaihtuahte a ni si lo va, i awm
dànte chu ka awm dàn a ni hek lo, LALPAN a ti. ‘Van khi lei aia a sâng zawk
angin, ka awm dànte hi in awm dànte aiin a sâng zawk si a, ka ngaihtuahte pawh
hi in ngaihtuahte aiin a sâng zawk bawk a ni ” (Isaia 55:8,9)
He nihna avang tak hian Pathian chu Pathian a ni a, amah ang
a awm thei lo va, mihring tân phei chuan a zàwlpui leh tlukpuia awm theih a ni
lo. A lehkhabu ‘Nicomachean ethics’-ah chuan in ṭhian ṭhatna leh
inzawmna lo awm chhan Aristotle-a'n a sawi chu ‘inanna’(likeness)hi a ni a; ‘nang
pawh maw?’, ‘chutiang chu i lo ni ve tho maw?’ tia inzawta, mi dang nena kan
inanna lai kan inhriat tawn aṭanga inṭhianṭhatna leh inzawmna hi lo awm ṭhin a
ni a ti a, a dik hle ang.
Pathian danglamna pawh chutah chuan a chiang a ni; tuman
Pathian enin, ‘nang pawh maw?’ tia an zàwlpui anga Pathian en thei an awm lo
va, awm theih a ni hek lo. Chu Pathian ropui chu kan mihring lungngaihna,
natna, khawharna, hlimna leh lawmna kan neihte kan ṭawmpui phâk a ni lo a, chutianga
mihring rilru leh nihna nei ve tura suangtuah chi pawh a ni lo.
Amaherawhchu, kha Kalvari tlangah khan engkim tih danglamin a
awm a, thil mak tâwp a thleng a ni. Kha hmunah khan Pathian chu mihring a ni a,
nang leh kei ang bawkin lungngaihna, beidawnna, awmze nei lo khawvelin a pêk
natna phur chungin Pathian a thi a ni.
He thil thleng avang hian, beidawnga kùn tlawk tlawk te,
lungngaihna ruam thûk taka awm mêk te, khawharna namen lovin a chim pil mêk te,
awmze nei lo tawrhna tuara rũm mêk tu mai pawhin chu Kalvari tlâng chu thlirin
Pathian hnenah, “nang pawh maw?” tiin kan zâwt thei ta a ni.
Chu zawhna chhànna pawh chu eng dang ni lovin ‘aw’tih a lo ni
ang.
Kraws-a Isua thihna leh mihring a nihna anga Pathianin a
kalsanna hi nunràwnna thil tih a ni lo va, Pathian chu kan zàwlpuia a awm
theihna tura a nihna a hlihna leh a inbunruahna ‘kenosis’ a ni zawk a, mihringin
a dinhmun dik tak a hmuh thiamna tur a ni bawk.
Makna leh takna insuihfinna hmun a ni a, Pathianin mihring a
kalsanna a nih rualin, Pathian leh mihring an intawh theihna hmun awm chun a ni
si a ni!
Philosopher leh Theologian Søren Kierkegaard chuan a lehkhabu
‘Sickness Unto Death’ tihah chuan, mihring hi rilru leh thlarauah natna ril
tak nei angin a hmu a, he natna hi awmze awm lohna leh nih tur ang nih phâk
lohna avanga lo awm niin, a tihdam theihna awm chhun chu Pathian nena inzawmna
siam tura ‘rinna’ hmanga Pathian hnenah zuan kai (leap of faith) hi a ni tiin a
sawi a.
Kierkegaard-a vêkin chu rinna chu thil inkawkalh tlat
(paradox)-ah chauh a piang thei niin a sawi a: thim leh êng, nunna leh thihna,
chatuan leh thil ral mai thei an intawhna hmuhah chauh chuan.
Chutianga ‘rinna’ a pian theih hmun inkawkalh chu Kalvari
tlanga kraws-ah khan a ni. Tah chuan Pathian famkim leh mihring famkim, nunna
leh thihna, chatuan leh tâwpna, Pathian ropuina leh mihring chak lohna a luan kawpna
hmun, mihring leh Pathian intawh theihna hun rangkachak, ‘rinna hmanga Pathian
hnena kan zuan kai theihna’(leap of faith) chu, kha Pathian thihnaah khan a awm
a ni.
He hmun lo chu awmze neih lo hringnun tawrh thiamna hmun dang
a awm chuang lo. Hmakhawsâng atâ tawh mi hrang hrangin pumpelh kawng an zawng
a, hmachhawn dan kawng pawh an zawng ṭhin, mahse Kalvari tlânga thil thleng anga
mak leh tak erawh tu man an la sawi ngai lo.
Hmakhawsâng atâ ropuina leh thiam-finna zawngin hringmi an
hmanhlel a, Plato-a'n pûk thim piaha famkimna chu a zawng a, Stoic mi te'n
tuarna tuar thiamna an zawng a, Nietzsche-a'n awmze nei lo khawvelah mihring
chu pathiana siam theih inringin a suangtuahna 'mihring thar' chanchin a au
chhuahpui a.
Roreltu ropuite'n dàn an siamah famkimna an zawng a, lal te'n
hmaisen leh thisen inchhhuah khumin ropuina leh lal ram ropui din an tum a, hla
phuahtu leh thuziaktu ropui ber ber te'n ziakfung leh lehkhapuan hmangin
hringnun kalsiam chawia châwmin, mawina leh thutak famkima intawhtir an tum
bâng lo va; khawvel hian dam chhung tawi tèah, awmze nei lo hringnunah beiseina
chatuan tluka sei duhin a zawng reng a ni.
Mahse, hmâna Kalvari tlanga kraws-a Pathian thihna chauh lo
chu hringmi tâna beiseina famkim a awm lo ve. Thing ànchhedawng hmanga hlen
chhuah ni mah se, mihring ralthuam ṭha ber leh finna sâng ber pawhin a pek
theih loh Chhandamna famkim a siam a, kan aiawha Pathian fapa tuarna chuan,
awmze nei lo tuarnaa khat khawvel hi beseina awmze nei a pe a, thi thei lo a
thihna leh Pathian meuh hmangaihna avanga a fam duhna hian mi fingte finna
thuchah aia ropui zawkin mihring nun a buan hneh a, a thawhlehna mawlh hian
khawvel chanchin (history) chu chatuan atana her danglamin, hmakhawsâng atâ kan
zawn famkimna leh beiseina tluantling chu a thlàwna pêk kan ni.
Kalvari tlânga Pathian a thihna hmun hi kan thlir apiangin khawvela
hmun khawharthlâk ber chu kan hmu fo ang a. Mihring lungngaihna leh tawrhna zawng
zawng hmun khata a infâwkkhawmna hmun, thihna leh nunna a intawhna, Pathian thinurna
leh Pathian hmangaihna a lan kawpna, mihring leh Pathian, lei leh van a inzawmna
hmun awm chhun chu.
There
is a wound in heaven still,
Where
silence kissed the human will.
And
in that dark, forsaken tree,
God
whispered to the void: ‘You are not
Alone-
you are with me’
Comments
Post a Comment