Ramhuai Liam Kàwn
Zikpuii pa (K.C. Lalvunga) khan a essay pakhat, “Vanram lehkhabuah ka pu hming” tih a ziahah chuan a pu(Hrawva pa) mi luhlul tak, an khua pawh Kristian an nih deuh vek tawh lai pawha Kristian ni ve duh tlat lo a lo pianthar dan a ziak a, tah chuan a pu rilru thlaka Kristian lo nih tirtu chu eng dang ni lovin, ‘Ramhuai’ a ni! Chutiang deuha ziak thawnthu tawi ngaihnawn tak mai ‘Ramhuai Liam Kâwn’ tih Lalrammawia Ngente-in a thawnthu tawi dah khawmna bu, ‘Hringnun Hlimthla’ tih-ah hian a thawnthu dang ngaihnawm tak tak nen a rawn chhawp chhuak a.
A thawnthu kamkêuna
thu, “Khawdur châng leh ṭah changte awm mah se, Mihring siam ṭhat nan Siamtu
remruat a ni ṭhin” tih a dah aṭang hian hawi lam bîk leh zirtir nei lam
thawnthu (didactic fiction) a ni ang tih a rin thiam theih rualin a chhûng thu
kan chhiar erawh chuan kan tualchhuak Christian fiction te ang lo takin mi
zirtir rûn si lovin, a ngaihnawmna karah thil ropui a zêp lang thiam tlat!
Kan tualchhuak Christian fiction te ṭhat
tâwk lohna pakhat nia lang chu a ‘Kristian’ mah mah ṭhin hi a ni! An thawnthuah
hian a tlângpuiin Kristianna dah len an tum luatah Kristianna aiin a awih awm
lohnain hmun a chang tam zawk fo. ‘Ramhuai Liam Kâwn’ thawnthuah erawh
chuan, Kristianna tarlan tum avanga tak
ngũn mai leh Pathian thu lama kawihher tum lutukna hnuhma a ziaktuin a
hnutchhiah mang lo. He thawnthuah hi chuan hlauhna leh hlimna, lungngaihna leh
lunglawmna a inzep chiata, a changtute mai ni lo, a chhiartute nen lamin
hlauhna atâ min la chhuakin ramhuai a chetna thawnthu hi nui khur cher cher
chungin a tâwp min khârpui thung a ni.
Chutih rual chuan, Gothic/Horror fiction
an tih ziarang tam tak a pu tel a, hetiang huai leh rãu, thil ṭihbaiawm leh
thil rapthlak tak tak thlen ṭhinna thawnthu, Gothic/Horror fiction hi kum zabi
18th-na English literature hun ṭhen a Romantic period an tih hunlai aṭanga rawn
irhchhuak kha a ni a. J.A Cuddon chuan, “thawnthu chi khat, thutluang sei
tawk taka ziah…a chhiartute hlauhnain a ṭhãwnna emaw thil rapawm leh ṭihbaiawm
tak thil tarlanna hi a ni,”(Literary Terms & Theory, 308) tiin a
hrilh fiah a. ‘Ramhuai Liam Kawn’ pawh hi a thawnthua thil thleng leh a
kalphung en chuan Gothic fiction anga chhiar theih a nihna lai a awm; chutih
rual chuan a thawnthu boruak chauh hian Gothic zia a pu ti pawhin sawi ta ila,
ka sawi sual lutuk lo zawk mai thei e.
He thawnthuah hian Gothic elements an tih
zinga langsar tak pakhat lo lang nghal chu hmun fal leh hmun reh a innghat a
nihna (isolated setting) hi a ni. Pi Dâwli te in chu hmun fal angreng
tak, a chheh vel pawh khamrãngin a hual vel a ni a, an in piaha kâwn zal nuam
tak, khâm chawi vel chu tun hma aṭang tawha ramhuai liamna ṭhin nia an sawi
avanga a bul velah pawh tumah an awm ngam lohna hmun a ni.
A thawnthu hi nupa reka khawsa Pi Dâwli
leh Pu Ngura te thil tawn chanchin a ni a. Pi Dâwli chu biakin lâmtual lailum
lo luah ve fo tawh ang chi, sermon patê thlak thut tura sawm pawha Pathian thu
hmuam ve reng an tih anga Pathiana ‘mihlim’ a lo ni ve tawh ṭhin.
A pasal erawh chu ‘a in lai reng paw’n a châk’ an tih anga ‘uain rui mi’
a ni thung. Fa an nei thei lova, khawsak harsa lutuk tur niin an lang lo; mahse
pa berin an neih ang ang ‘uain’-ah a chantir zel si avangin an khawsak a
kâng thei lo.
Chutianga zu duh Pu Ngura chuan lu
tihhaina tham zantina dâwt a duh avangin a chhuak zantin a, amah chauha awm ṭhin
Pi Dâwli chuan zankhat chu mikhual duhawm lo a thleng ta. An kawmthlang leh a
vel bawra thâwm awm chu ngaihnawm loh tak a ni. Ramhuai te'n an kâwn zawh tlang
tumin thawm an rawn nei ta ngei nia ngaih theih turin boruak pik leh ṭihbaiawmin
an in leh a chhe vel chu a tuam hmuk a. A kûl a taia Kohhrana inhmang Pi Dâwli
pawh kur zawih zawihin naupang ang maiin tihngaihna hre lovin a inlukhûp ta
ngawt a nih kha. Thâwm râpawm tak tak
kara Pi Dâwli rawn pan ṭham ṭhamtu leh a inlukhûpna puan rawn hlimtu erawh
vanneihthlak takin Pathian laka thlarau bo Pu Ngura a ni hlauh!
An pa rawn haw hma hlauh lo se la chu
hlauh luat avanga zun cheh huh dupin a lo mu khawng reng mai thei a ni. Zâna a
thawm hriat ṭhin lah chu an pa a sawipui dawn pawhin an pa chuan a sawi ṭha ve
duh tlat lo. Pu Ngura pawh chuan thil eng emaw hriat chu a nei ve ngei a ni.
Pi Dâwli tan chuan thil a hahthlak zual a,
mahse chutiang boruak karah pawh a pasal tana a ṭhahnemngaihna a na sauh ni tur
a ni, an in piaha ‘Ramhuai liam kâwn’ an tiha ramhuai, thlarau sual liam
ṭhin chuan an in chhûnga thlarau bo a pasal chu ti piangthar hlauh se ti te’n a
ngaihtuah hial a. A ṭawngṭaisakna sang tam leh camping boruakin a sawiharh zawh
loh a pasal chu an kawmthlanga liam ṭhin ramhuai chuan a sawiharh zo ang a, ti
khawpin a pasal nun dan chu a vei âwl lo a ni.
He thawnthua a vawrhtâwp tih theih turin zan
khat chu ramhuai chuan an nupa awm dun lai ngeiin a rawn tibuai ta. Pu Ngura
zurui mu chu ṭhawng harhin, patling meuh pawh mangangin a invai ta buan buan
a. Mahse Pi Dâwli mangang ṭawngṭaina
hian ‘anti-climax’ siamin, a thâwm a nat ang huin an ramhuai erawh a che
na zui lo va, a chhiartute hlauhna chi thlum min tem tir zeuh chauh a ni; Pi
Dâwli ṭawngṭaina vang kha ni tak maw. Chiang takin ṭawngṭaina hnathawh a ni nge
ni lo tar lan ni lem lo mah se, Kristian rilru aṭanga thlir chuan ṭawngṭaina
hnathawh angin a hmuh theih a, hlauhnain a ṭhâm tawh a chhiartute pawh engtin
emaw min thlamuan riau a ni.
Hei tak hi a ziaktu themthiamna pawh a ni
awm e. Mihringa hlauhna awm chu min chawh chhuahsak tê tê a, thil lo thlen zel
dan tur hre châk leh hlau bawk sia min siam zelin hlauhin min ṭham nat lai
berin Pi Dawli ṭawngṭaina hmangin boruak muanawm a siam leh thiam a ni.
Kristian thlirna aṭanga thlir chuan, Pi Dawli hi a ziaktu duhthusam Kristian (Ideal
Christian) a ni tiin a sawi theih awm e. He thawnthu ziaktu thawnthu dang kan
en pawhin ruihhloin a sal beh te, rah bi tleu laklawh leh nun buai tak nei te
veitu leh ṭanpui duhtu character kan hmu fo a, he thawnthua Pi Dawli pawh hian
Kristian ‘part’ a ‘play’ dan hi chhanchhuaktu, ṭanpuitu leh hmangaihtu dik
nihna emaw zia bawk kha a lantir a, a ziaktuin ‘Kristian ṭha’ a mitthla dan ber
pawh a ni mahna.
He thawnthu ziaktuin a ramhuaia ai maha a
dah len zawk Pi Dâwli hi Gothic/horror fiction dang ang lo takin a changtunu
ber (heroine) nih a tlin hle a, a rin Pathian chu a huaina leh a chakna ber a
ni. An chunga thil ṭha lo leh rapthlak tak lo thleng mêk pawh chu Pathian a
rinna tih ngheh nana hmangin a pasal zu bâwiha tâng chanchhuahna a nih theih
nan a ngaihtuahna a sêng zawk a. Pi
Dâwli hian a pasal hi a pasal a nih angin a hmangaih a ni mai lova, thlarau bo,
chhanchhuah ngai a nih hriain Pathian hmangaihna nen a umzuiin a enkawl a, a
pasalin deuhsawh taka a chhânlêt lai paw’n Pathian thu chu a thiam ang tâwkin a
fah ve mawlh mawlh mai ṭhin. Ringtu nun dik tak chu Pi Dâwli nunah hian
tarlanin a awm a tih theih ang.
A thawnthu tâwpah hian Pu Ngura hian Paula
piantharna chan aia nep chuang hauh lo tur harhna leh piantharna chu a chang a.
Êngin chhun tlu ve lem lo mah se, a nupuiin Pathian thu ṭhahnehngai taka a
hrilh lai leh mittui nena a ṭawngṭaisak lai a hmuh khan a thinlung a chhun keh
a, chutah chuan Krista êng zungzamin luh nan a hmang ta a ni. A hma zan lawka
ramhuaiin a tih buai (emaw zuruih buai?)avanga mangang auri a chhuahna in chu,
thawklehkhatah Pathian fakna ri lo chhuahnaah a chang ta zawk a, a tuk zînga an
nupa hlimna kha eng hlimna dang mah hian a hen zo lovang.
A ziaktuin a thawnthu a tihtâwp dan erawh
a ‘sial’ hle a, thawnthu pik tak atâ zângkhâi taka thawnthu a kal lehna
‘comic-relief ’ lo awm hi a ziaktu themthiamzia lo lanna pakhat a ni.
Nui khur cher cher pahin Pathian hnathawh ropuizia ngaihtuahzui theih turin a
thawnthu ziaktu hian min hnutchhiat a, sermon vawi za tam thlak theihna tur thu
chu a thawnthuah hian tawi fel leh ngaihnawm takin a phûm a ni. A thawnthu kal
dan leh a thu ken a phochhuah thiam dan en hian
he thawnthu hi Christian literature ṭha a ni e tiin a sawi theih
awm e.Thil pakhat chhinchiahtlak deuh chu, a tâwpah hian ‘Ramhuai Liam
Kâwn’-ah hian ramhuai pakhat chu a liam ṭhin ngei tih finfiah a ni a, mahse
chu ramhuai chu a Siamtu hnehah kirin a piangthar tlat!
He thawnthu leh a tak ramah hian ‘Ramhuai’
emaw ‘Setan-a’ chu a awm ngei a, chu chu keimahni (mihring) ngei hi kan ni. Keimahnia
‘sual’ kan tih zawng zawng hian min chiahhneh lai ber leh min thunun nasat lai
ber hian mihring tluka ‘ramhuai’ hi a awm chuang lo. ‘Sual’ kan tih pawh hi a
hranpaa thil awm (objectively exist) niin a lang lem lo; mihring duhthlanna
(free will) leh ngaihtuahna aṭanga insiam, thiltih (action) in a zui tak mai
niin a lang zawk.
Keimahnia awm mize chhia leh ngaihtuahna ṭha
lo kan neih leh lo lang chhuak ṭhin te hi pâwn lam aṭanga kan neih, thlêmtu tu
emaw leh tihtirtu a awm avanga nei ta angah kan inngai ṭhin a; amaherawhchu, theology
bâkah analytic psychology aṭanga thlir pawhin kan ‘ngaih’ ang leh kan
‘inzirtir’ ṭhin dan (mainstream ideology) anga pâwn lam thil (external force)
eng emaw, min thlêmtu tu emaw awm tlata kan hriat hi tu dang ni lovin keimahni
vêk hi kan nih hmel zawk a ni. Kan duhthlanna ngeiin kan sual a, kan duhthlanna
ngeiin Pathian lakah kan hel ṭhin. Pathian awm lohna (absence of God) nun chuan
sual a hring ngei ngei a, mahni chauh kan indah lenna hian mi dang tan harsatna
mai ni lovin, mi ṭihbaiawm leh rapthlakah min siam a, chutiang dinhmunah chuan
keimahni tluka ‘ramhuai/Setana’ a awm thei chuang lo.
Zana Pi Dawli ti mangang ṭih tu, inhnuai
leh a vela thawm nei sek ṭhin leh ramhuai liam kâwna liam ṭhin ramhuai kha a
pasal Pu Ngura a loh nih ang khan, keimahnia awm sualnain min thununa, mi dang
kan tih mangan a, ‘thutak’ aṭanga kan pên bo fo hian mi dang tan mi ṭihbaiawm,
‘ramhuai’ kan ni ṭhin a ni tih hi langsar lem si lovin tarlanin a awm a tih
theih. Mahse he thawnthua ‘ramhuai’ hian hmangaihtu dik leh bang lova ṭawngṭaisaktu
a nei a, chu ṭhatna leh hmangaihna chuan sualna leh thimna chu zawl dawh takin
a tuam hlawm a, chu ramhuai chu mihring ṭha zawkah a lo chhuak ta a ni.
He thawnthu hi Kristian ngũn si lovin Kristian
zia a pai tlat a, Pi Dawli hmangin Kristian nih dan tur dik tak ni awm chu min
hmuhtir a, Isua anga mi dangin nun ṭha zawk an neih theihna tura hmangaihna
nena umzui a, chhhanchhuaktu nihna chu tawi tê, ngaihnawm takin siin min chhawp
chhuahsak a ni.
He thawnthu hian hian Kristian fiction
theme langsar tak ni fo ‘Pathian rinna avanga thil ṭha lo atâ thil ṭha zawk a
lo chhuahna’ chu he thawnthu thupui ber hi a ni a tih theih a; thil ṭihbaiawm leh hlauhawm chu, Pathian
avangin thil ṭha zawk thlentirtu a lo ni ta a ni. Ni, hmânah Josefa ngeiin a
unau te bulah, “Nangni zawngin ka chungah thil sual tih in rilrûk a;
nimahsela Pathian chuan…thil ṭhaa chantir a rilruk zâwk a lo ni si a”(Gen.
50:20) a lo tih angin kan chunga thil ṭha lo leh rapthlak tak lo thleng pawh
hi, Pathian chunga rinna kan nghah tlat chuan Pathian hian thil ṭha lo chu thil
ṭhaah a chantir fo zawk a, kan nun ṭheuha ‘ramhuai a liamna kâwnah’ hian,
mangang leh rûma kan awm laiin, Pathian hmangaihna ropuizia chu tarlanin a
awm fo ṭhin rêng a ni. He thawnthu ziaktu hian a thawnthu hmang hian tarlan tum
a nei a nih chuan, chu ngei chu tarlan a tum a ni ang.
Lehkhabu
Râwnte:
Cuddon,
J.A. Dictionary of Literary Terms & Literary Theory. Penguin books, 2014.
Colwell,
J.E. “Sin” in New Dictionary of Theology, 1988; edited by Sinclair B.
Ferguson et al. Inter Varsity Press, 1991.
McGrath,
Alister E. Studies in Doctrine. Zonervan Publishing House, 1997.
Percy
Sandra. Literary Theory And Literary Criticism: A History From Christian
Perspective. Morning Star Publishing Pty, Ltd. 2016.
Comments
Post a Comment